Sun Tzu - Sztuka Wojny cz.4

ROZDZIAŁ IX. RUCHY WOJSK
traw, maja˛c za soba˛ grupy drzew. Odnosi sie˛ to do zajmowania pozycji
w´sród słonych bagien.
Na obni ˙zonym terenie zajmuj pozycj˛e, która umo˙ zliwi twój ruch do
przodu. Jes´li masz za soba˛ i za prawym skrzydłem wzniesienia, a pole
bitwy jest przed toba˛, to tyły sa˛ bezpieczne. Odnosi sie˛ to do sposobu
zaj˛ecia pozycji na terenie obni ˙zonym.
Zasadniczo istnieja˛ cztery korzystne sytuacje przy rozbiciu obozu.
Znaja˛c je Z˙ ółty Cesarz pokonał czterech władców pan´ stw os´ciennych.
Ka˙zda armia powinna wybra´c na obóz teren wzniesiony i nasłoneczniony,
a unika´c cienia. W takim miejscu mo˙zna poczu´c si˛e pewnie i ˙zołnierzom
be˛dzie słuz˙yc´ zdrowie. Armia, której nie ne˛kaja˛ niekon´ cza˛ce sie˛ choroby,
mo˙ ze liczy´c na zwyci˛estwo. Zajmuj zatem pozycj˛e blisko wzniesie ´ n,
łagodnych pagórków, po słonecznej stronie stoków, umie´s´c tam prawe
skrzydło i tyły armii. Zalecenia te przynosza˛ korzys´c´ armii równiez˙ przez
to, z˙ e pomagaja˛ rozpoznac´ sprzyjaja˛cy rodzaj terenu.
Tam, gdzie znajduja˛ sie˛ niebezpiecznewa˛wozy jak: „Niebian´ skie Koła”,
„Wi˛e´zniowie Niebios”, „Niebia ´ nskie Sieci”, „Niebia ´ nskie Pułapki”, „Niebia
´ nskie Przepa´sci” oraz „Niebia ´ nskie Rozpadliny”, musisz przej´s´c
po´spiesznie. Nie wolno si˛e tam zatrzymywa´c.
T’SAO T’SAO: Rwa˛ce wodospady w wysokich górach sa˛ „Niebian´ -
skimi Wa˛wozami”. Miejsce otoczone wysokimi szczytami, z niz˙ej
połoz˙ona˛ kotlina˛, nazywa sie˛ „Niebian´ skim Kołem”. Kiedy podró-
˙zujesz w górach, a przeł˛ecz nagle zw˛e˙za si˛e, miejsce to nazywamy
„Niebian´ skim Wie˛z´niem”, miejsca, gdzie oddziały moga˛ zostac´
odcie˛te i unieszkodliwione nazywane sa˛ „Niebian´ skimi Sieciami”.
Tam, gdzie teren sie˛ zwe˛z˙a nazywa sie˛ „Niebian´ ska˛ Pułapka˛”.
Miejsce, gdzie grzbiety skał sa˛ zaostrzone i gdzie trakt zawe˛z˙a sie˛ do
kilkunastu stóp szerokos´ci nazwane jest „Niebian´ ska˛Rozpadlina˛”.
Zachowaj odpowiednia˛ odległos´c´ od tych miejsc, a staraj sie˛ wprowadzic
´ w nie oddziały wroga. Zagradzaja˛c wrogowi lepsza˛ droge˛, moz˙ esz
go zmusi´c do wkroczenia w te niebezpieczne rejony.
Kiedy na kran´ cach skrzydeł armii znajduja˛ sie˛ grza˛skie bagna, porosłe
trzcina˛ i sitowiem lub porosłe lasem, niedoste˛pne góry z ge˛stym
poszyciem, powinienes´ stamta˛d ostroz˙nie sie˛ wycofac´.Wtakichmiejscach
najcze˛s´ciej czeka zasadzka. Sa˛ one równiez˙ dobra˛ kryjówka˛ dla szpiegów.
Kiedy wróg znajduje si˛e w bliskiej odległo´sci, „o rzut kamieniem”,
staraj sie˛ zaja˛c´ jak najkorzystniejsza˛ pozycje˛. Jes´li od dawna był przygotowany
do bitwy, b˛edzie si˛e starał sprowokowa´c ciebie do akcji. Je´sli
znajduje si˛e na łatwym terenie (suchym i otwartym), to zajmuje korzystniejsza
˛ pozycje˛.
59
Kiedy przy bezwietrznej pogodzie wida´c poruszanie si˛e czubków
młodych drzew, znaczy to, z˙ e wróg nadcia˛ga.
Kiedy pojawia si˛e wiele przeszkód w wyja´snieniu sytuacji, dzieje si˛e
tak z powodu fałszywych informacji.
Niespokojnie kra˛z˙ a˛ce ptaki sa˛ znakiem, z˙ e przeciwnik czeka w pobliz˙u
w zasadzce. Kiedy dzikie zwierze˛ta, spłoszone uciekaja˛ z jakiegos´ miejsca,
znaczy to, ˙ ze wróg chce podej´s´c z tamtej strony niezauwa˙zony.
Niezbyt zagłe˛bione s´lady kół na trakcie wskazuja˛ na przejazd wozów
bojowych. Kiedy sa˛widocznie głe˛bokie, oznacza to, z˙ e przejez˙dz˙ ały tamt
˛edy ci˛e ˙ zkie wozy baga˙zowe.
TU MU: Kiedy wozy bojowe i kawaleria szybko przemierzaja˛ teren,
jada˛c jeden za drugim rozcia˛gnie˛ta˛ kolumna˛ jak płyna˛ce ryby w strumieniu,
pozostawiaja˛ lekkie s´lady.
CHANG YÜ: Kiedy armia przemieszcza si˛e, wystawia przed siebie
patrole obserwuja˛ce teren. Jes´li dostrzega˛ one w oddali unosza˛cy sie˛
kurz, oznacza to, z˙e wróg nadcia˛ga. Patrole powinny wtedy natychmiast
zawiadomi´c dowództwo.
Kiedy kurz unosi si˛ewwielu miejscach naraz, znaczy to, ˙ ze wróg przygotowuje
drewno na opał. Je´sli wida´c z oddali wiele kolorowych płacht
ukazuja˛cych sie˛ i znikaja˛cych to tu, to tam, oznacza to, z˙ e wróg przygotowuje
si˛e do rozbijania obozu.
Kiedy wysłannicy wroga mówia˛ uniz˙onym głosem oznacza to, z˙ e
jeszcze nie sa˛ gotowi do walki.
CHANG YÜ: Kiedy generał Yen okra˛z˙ył miasto Chi Mo, bronił je generał
T’ien Tan. T’ien Tan osobis´cie, z wycia˛gnie˛ta˛ szabla˛, stana˛ł na
czele swoich oddziałów. Swe ˙zony oraz konkubiny wysłał na mury
miasta, aby pomagały obron´ com, a cała˛ z˙ywnos´c´ rozdzielił mie˛dzy
oficerów.Wysłał równie˙z kilka kobiet za mury, aby spytały o warunki
poddania si˛e. Generał Yen był z tego bardzo zadowolony. T’ien Tan
uzyskał 24 tysia˛ce sztuk złota od bogatych obywateli miasta i polecił
wysłac´ wraz z pienie˛dzmi list do oblegaja˛cych: „Miasto moz˙e byc´
natychmiast poddane. Naszym jedynym warunkiem jest tylko to, ˙zeby
nie bra´c do niewoli naszych ˙zon, dzieci oraz konkubin”. Armia generała
Yen po odebraniu tego listu zrelaksowała si˛e i rozlu´zniła szyki.
Tymczasem obro´ncy wysłali szybkie oddziały poza mury miasta,
które rozgromiły napastników.
60 ROZDZIAŁ IX. RUCHY WOJSK
Kiedy j˛ezyk wroga jest oszuka´nczy, a jednocze´snie nie´smiały, oznacza
to, ˙ ze jest przygotowany do odwrotu.
Kiedy wysłannicy wroga, uz˙ywaja˛ pokornego je˛zyka, oznacza to,
˙ ze chcieliby uzyska´c zawieszenie działa ´n wojennych.
Jes´li intencje posłów sa˛ nieszczere i prosza˛ o zawieszenie broni,
to znaczy, z˙ e blefuja˛.
CHEN HAO: Je´sli bez przyczyny wróg prosi o zawieszenie działa ´n
bojowych, to z pewnos´cia˛ dlatego, z˙e obawia sie˛ znalez´c´ w trudnej
sytuacji na skutek braku dopływu pieni˛edzy ze swojego kraju. W ten
sposób chce równie˙z zdoby´c czas na zmian˛e planu działania, albo
tez˙ w innym wypadku, zdaja˛c sobie sprawe˛ z własnego osłabienia
i prosza˛c o pokój, chce zyskac´ czas na wzmocnienie swoich szeregów.
W tym wypadku mo˙ze uderzy´c pó´zniej, kiedy ty si˛e tego nie b˛edziesz
spodziewał.
Kiedy lekkie wozy bojowe wyruszaja˛ pierwsze i zajmuja˛ pozycje na
skrzydłach armii, oznacza to, ˙ ze wróg formuje szyk bojowy.
CHANG YÜ: W formacji zwanej „ławica˛ ryb” lekkie wozy znajduja˛
sie˛ na czele, a cie˛z˙kozbrojne jada˛ pomie˛dzy nimi.
Kiedy armia porusza si˛e szybko i wystawia ´smiało wozy bojowe na
skrzydłach, oznacza to, ˙ ze pragnie konfrontacji z przeciwnikiem w celu
próby sił.
Kiedy połowa siły wroga pozostaje w odwodzie, a połowa wyrusza,
stara sie˛ on wcia˛gna˛c´ ciebie w pułapke˛.
Kiedy z˙ołnierze wroga podkradaja˛ z własnych zapasów, oznacza to,
z˙ e sa˛wygłodzeni.
Kiedy roznosiciele wody pija˛ z wiader, zanim przyniosa˛ je do obozu,
oznacza to, z˙ e oddziały cierpia˛ pragnienie.
Kiedy wróg jest w drodze, lecz ocia˛ga sie˛ z przybyciem na miejsce,
oznacza to, ˙ ze jest zm˛eczony.
Kiedy ptaki gromadza˛ sie˛ na szałasach obozu wroga, oznacza to,
˙ ze obóz jest pusty.
CHEN HAO: Sun Tzu opisał tu, w jaki sposób odró˙zni´c prawd˛e od
fałszu w aktualnych posuni˛eciach wroga.
Jes´li noca˛ obóz wroga jest głos´ny, oznacza to, z˙ e jest on pełen le˛ku.
61
TU MU: Oddziały wroga moga˛ byc´ przeraz˙one i czuja˛ sie˛ zagroz˙one,
z˙ołnierze staja˛ sie˛ wtedy niesforni, traca˛ do siebie zaufanie i długo
w nocy dyskutuja˛ na temat sytuacji.
Je´sli w oddziałach panuje nieład, generał traci posłuch.
CHEN HAO: Kiedy rozkazy generała nie sa˛ jasne, a jego autorytet
wystawiony na szwank, oficerowie be˛da˛ nieposłuszni.
Jes´li flagi i proporcewroga poruszaja˛ sie˛ bezładnie, to znaczy, z˙ ewjego
szykach panuje nieład.
TU MU: Ksia˛z˙e˛ Chuang z pan´ stwa Lu zwycie˛z˙ył oddziały armii Chi
pod Ch’ang Sho. Generał T’sao Kuei poprosił o zezwolenie na po´scig.
Ksia˛z˙e˛ zapytał o powód. Generał odrzekł: „Widze˛, z˙e woz´nice ich
wozów bojowych sa˛ przeraz˙eni, a ich flagi i proporce upadaja˛ na
ziemi˛e. Dlatego proponuj˛e po´scig”.
Jes´li oficerowie sa˛ zbyt niecierpliwi, szybko sie˛ me˛cza˛.
CHEN HAO: Je´sli generał opowiada o daremnych przedsi˛ewzi˛eciach,
wszyscy czuja˛ sie˛ zme˛czeni.
CHANG YÜ: Jes´li administracja armii i rozkazy nie sa˛ zgodne, duch
z˙ołnierzy słabnie, a oficerowie chodza˛ws´ciekli.
Kiedy wróg w po´spiechu wydaje koniom ziarno, ludziom mi˛eso,
a słudzy nie sprza˛taja˛ po jedzeniu, z˙ołnierze zas´ nie wracaja˛ po posiłku
do namiotów, oznacza to, ˙ ze oddziały wpadły w panik˛e.
WANG HSI: Wróg karmi ziarnem konie, a z˙ołnierze zjadaja˛ mie˛so,
aby wzmocni´c si˛e i zabezpieczy´c przed zm˛eczeniem. Je´sli oddziały
pozbywaja˛ sie˛ naczyn´ , znaczy to, z˙e nie przewiduje sie˛ naste˛pnego
posiłku. Jez˙eli z˙ołnierze nie wracaja˛ po posiłku do namiotów, oznacza
to, z˙e porzucili mys´li o domu i wypoczynku, i szykuja˛ sie˛ zdesperowani
do rozstrzygaja˛cej walki.
Kiedy z˙ołnierze zbieraja˛ sie˛ w małe grupy i rozprawiaja˛ – oznacza to,
˙ ze generał stracił zaufanie armii.
Pochopne nagradzanie oznacza, ˙ ze generał stracił autorytet w armii,
zas´ pochopne kary oznaczaja˛, z˙ e jest on w kryzysowej sytuacji.
Jes´li oficerowie najpierw ostro szkola˛ z˙ołnierzy, a potem w akcji
troszcza˛ sie˛ o nich, osia˛gna˛wysoki poziom dyscypliny i skutecznos´ci.
62 ROZDZIAŁ IX. RUCHY WOJSK
Je´sli oddziały wroga przepełnia duch walki, odwlekaj bezpo´srednie
starcie, lecz nie wycofuj sie˛. Czekaj na sprzyjaja˛cy moment uderzenia.
Tylko nieliczni nie pragna˛ zysków na wojnie. Nie zrobisz poste˛pu, jes´li
liczysz tylko na militarna˛ siłe˛ swej armii.
Niezb˛edne jest dokładne rozpoznanie sytuacji wroga i podj˛ecie próby
schwytania go w pułapk˛e. Oto najlepszy sposób prowadzenia wojny. Kto
tego zaniedba i nie zrozumie dobrze działa ´n wroga, zaiste zasługuje na
kl˛esk˛e.
Je´sli oddziały zostały wynagrodzone, zanim utwierdzona została ich
lojalnos´c´, moga˛ stac´ sie˛ nieposłuszne. Nieposłuszne oddziały trudno wyszkoli
´c. Je´sli armia jest lojalna, lecz nie zostały wskazane nagrody, równie˙z
nie mo˙zna ich dobrze wyszkoli´c. Dlatego dowództwo powinno by´c humanitarne,
ale i kierowa´c si˛e ładem wojskowym. Wtedy mo˙zna by´c pewnym
zwyci˛estwa.
Oddziały be˛da˛karne, jes´li rozkazy dowództwa sa˛konsekwentne i efektywne.
Jes´li rozkazy be˛da˛ niekonsekwentne, a cele nie be˛da˛ osia˛gane,
oddziały be˛da˛nieposłuszne. Jes´li rozkazy sa˛odpowiednie i egzekwowane
w sposób wywa˙zony, to relacja pomi˛edzy generałem i jego oddziałami
be˛dzie satysfakcjonuja˛ca.
X
TOPOGRAFIA
Teren mo˙ ze by´c sklasyfikowany według jego naturalnych cech jako:
dost˛epny, zdradliwy, niepewny, obni ˙zony, urwisty lub odległy.
Teren dost˛epny to taki, na który równie swobodnie mo˙ ze wkroczy´c
nasza armia, jak i armia wroga. Kto pierwszy zajmie pozycje˛ ustawiaja˛c
si˛e na takim terenie, frontem do sło ´ nca, b˛edzie miał korzystne ustawienie
do walki.
Teren na który łatwo wej´s´c, ale trudno go opu´sci´c nazywamy zdradliwym.
Włas´ciwos´cia˛ tego terenu jest, z˙ e jes´li wróg jest nieprzygotowany,
a znajdzie si˛e w takim miejscu, łatwo go pokona´c. Je´sli twoje wojsko
opuszcza taki teren, a wróg jest przygotowany i dojdzie do konfrontacji,
to trudno b˛edzie ci si˛e wycofa´c. Sytuacja zale ˙zy tu od łutu szcz˛e´scia.
Teren trudno dost˛epny, zarówno dla nas, jak i dla wroga nazywam niepewnym.
Na taki teren pozwalamy wrogowi wkroczy´c. Kiedy połowa jego
sił wkroczy na niepewny teren, mo˙zemy z powodzeniem uderzy´c.
CHANG YÜ: Ksi˛ega „Sztuka Wojenna” Li Chinga powiada: „W terenie,
na którym trudno poruszyc´ sie˛ w która˛kolwiek strone˛, powinni
´smy zwabi´c wroga wra˙zeniem łatwego przej´scia i doprowadzi´c do
wkroczenia połowy jego armii, aby potem uderzy´c niespodzianie”.
Jes´li pierwszy wkrocze˛ na teren obniz˙ony, cze˛sto stanowia˛cy przełe˛cz,
powinienem zablokowa´c wej´scie oraz wyj´scie i przygotowa´c si˛e na nadej
´scie wroga. Je´sli wróg pierwszy zajmie taki teren i zablokuje przej´scia,
powinienem zostawi´c go tam w spokoju. Je´sli jednak jego blokada nie jest
szczelna, mog˛e zaatakowa´c.
Na terenie urwistym powinienem zaja˛c´ pozycje˛ na słonecznym zboczu
i oczekiwac´ wroga. Jes´li wróg pierwszy zajmie taka˛ pozycje˛, zwodze˛ go
wycofaniem si˛e, poniewa˙z trudno pozosta´c w takim miejscu.
63
64 ROZDZIAŁ X. TOPOGRAFIA
CHANG YÜ: Jes´li ktos´ jest w stanie pierwszy zaja˛c´ pozycje˛ na
obniz˙onym terenie powinien tym bardziej starac´ sie˛ zaja˛c´ ja˛ pierwszy
w terenie trudnym i niedost˛epnym. Jak mo˙zna oddawa´c taki teren
wrogowi?”
Je´sli od obozu lub siedziby silnego wroga dzieli nas wielka odległo´s´c,
trudno go sprowokowa´c do bitwy. Niekorzystna te ˙z b˛edzie próba nakłonienia
go do opuszczenia swojej pozycji. Teren taki nazywamy odległym.
Omówiono tu cechy szes´ciu róz˙nych typów terenu. Obowia˛zkiem
generała jest przestudiowanie tej charakterystyki z głe˛boka˛ uwaga˛.
MEI YAO-CH’EN: Naturalne ukształtowanie terenu jest podstawowym
czynnikiem pomagaja˛cym armii odnies´c´ zwycie˛stwo.
Jes´li jednak oddziały sa˛ niezdyscyplinowane, krna˛brne, rozproszone
w bałaganie, jest to wina˛ dowództwa. Z˙ adna z tych cech armii nie jest
zalez˙na od naturalnego otoczenia. Inne cechy armii sa˛ bez znaczenia, jes´li
jej siła uderzeniowa jest jak 10 do 1. Rezultat wtedy jest pewny.
TU MU: Jes´li wróg dysponuje dziesie˛ciokrotna˛ przewaga˛, musimy
porównac´ jego strategie˛ z nasza˛, brawure˛ i lojalnos´c´ oddziałów,
kwesti˛e pory roku i pogody oraz cechy terenu, na którym ma si˛e rozegrac
´ walka. Powinnis´my wiedziec´, czy jego oddziały sa˛ dobrze uzbrojone
i od˙zywione, zm˛eczone czy wypocz˛ete.
Jes´li z˙ołnierze sa˛ silni, a oficerowie zme˛czeni, armia be˛dzie nieposłuszna.
TU MU: Zdanie to odnosi si˛e do sytuacji, w której oficerowie
zaniedbuja˛ swoje obowia˛zki wobec oddziałów, sa˛ niedbali i osłabieni,
a generał nie ma posłuchu.
Podczas panowania obecnej dynastii cesarskiej, w okresie panowania
Ch’ang Ch’inga, generał T’ien Pu dostał rozkaz obj˛ecia dowództwa
w pa´nstwie Wei, aby zaatakowa´c armi˛e generała Wang T’ing-
-ch’ou.Wang wychował si˛e w pa´nstwieWei i tamtejsza ludno´s´c przyj
˛eła go przychylnie.Wiele tysi˛ecy ludzi wynajmowano do pracy i pracowali
na rzecz jego obozu, przywoz˙a˛c z soba˛z˙ywnos´c´ i napoje. Generał
Pu nie był w stanie im tego zabroni´c. Pozostawał w tej wygodnej
sytuacji przez szereg miesi˛ecy, a kiedy zdecydował si˛e wyda´c bitw˛e,
jego oficerowie i oddziały rozbiegły si˛e i rozpierzchły na wszystkie
strony. T’ien Pu poderz˙na˛ł sobie gardło.
65
Kiedy oficerowie sa˛ odwaz˙ni, a oddziały ospałe, armia nie funkcjonuje
nalez˙ycie. Kiedywyz˙ si oficerowie sa˛z´li i aroganccy, a nieoczekiwanie
wkracza wróg, to je´sli dojdzie do walki, armia znajdzie si˛e w niebezpiecze
´ nstwie.
T’SAO T’SAO:Wy˙zsi oficerowie to generałowie podlegli marszałkowi
armii. Jez˙eli – nie czekaja˛c na jego rozkaz – w zas´lepieniu zaatakuja
˛ oddziały wroga bez rozwaz˙nego zabezpieczenia skrzydeł armii,
jej cało´s´c jest w powa˙znym niebezpiecze ´ nstwie.
Je´sli generał jest słaby moralnie, a jego dyscyplina niedoskonała, je´sli
jego instrukcje i rozkazy nie wypływaja˛ z ma˛dros´ci, jes´li obowia˛zki oficerów
i z˙ołnierzy nie sa˛ jasno okres´lone, a szeregi niezbyt zwarte, to w armii
panuje bałagan.
CHANG YÜ: Jest to chaos spowodowany brakiem wewn˛etrznej dyscypliny.
Je´sli dowódca nie potrafi oceni´c realnej siły przeciwnika i u˙zywa małej
siły do pokonania wi˛ekszej, słabych oddziałów do zaatakowania silnych
lub niewła´sciwie dobiera załogi wozów bojowych, rezultatem b˛edzie przegrana.
T’SAO T’SAO: Poste˛puja˛c w ten sposób tworzy armie˛ dezerterów.
HO YEN-HSI: W pa´nstwie Han „Eleganci znad Brzegów Trzech
Rzek” byli „Bra´cmi Miecza” o niezwykłym talencie. W pa´nstwie
Wu oddziały uderzeniowe nazywały sie˛ „Pokonuja˛cy Trudnos´ci”.
W pa´nstwie Chi utalentowane oddziały zwały si˛e „ ´ Smiałymi Strategami”,
w pa´nstwie T’ang zwały si˛e „Skoczkami i Prowokatorami”.
Nadawane były róz˙ne nazwy doborowym oddziałom, s´wiadcza˛ce o ich
sprawnos´ciach. Jes´li planuje sie˛ wygrana˛ bitwe˛, najwaz˙niejsze jest
dobre wyposa˙zenie i uzbrojenie wła´snie tych oddziałów. Zazwyczaj
generał ze zgromadzonych oddziałów wybiera oficerów o niepospolitej
odwadze i sile ducha, wyróz˙niaja˛cych sie˛ gie˛tkos´cia˛ i siła˛ fizyczna˛,
a takz˙e tych, których wojenne wyszkolenie przekracza przecie˛tna˛.
Włas´nie ci oficerowie dowodza˛ siłami specjalnymi. Z dziesie˛ciu z˙ołnierzy
wybiera sie˛ jednego. Z dziesie˛ciu tysie˛cy – jeden tysia˛c.
CHANG YÜ: Zazwyczaj u˙zywa si˛e w bitwie doborowych oddziałów
jako ostrz linii natarcia. Po pierwsze dlatego, z˙e wzmacniaja˛ determinacje
˛ innych z˙ołnierzy, po drugie, z˙e sa˛ w stanie zniszczyc´ centrum
66 ROZDZIAŁ X. TOPOGRAFIA
oporu wroga. Kiedy przewa˙zy cz˛e´s´c złych okoliczno´sci, armia jest na
drodze do upadku. Generał powinien przyłoz˙yc´ najwyz˙sza˛ uwage˛ do
wnikliwego studiowania tych zagadnie ´ n.
Ukształtowanie terenu jest jednym z najwa˙ zniejszych czynników
w bitwie, dlatego analiza sytuacji wroga oraz ocena odległo´sci, a tak ˙ ze
stopnia trudnos´ci terenu, przywioda˛ do zwycie˛stwa doskonałego dowódce
˛. Ten, kto podejmuje walke˛ ze znajomos´cia˛ tych zagadnien´ , osia˛ga
zwyci˛estwo. Kto je ignoruje, b˛edzie na pewno pobity.
Je ˙ zeli układ sytuacji daje szans˛e wygranej, a władca wysłał rozkaz zakazu
walki, generał moz˙ e ja˛ podja˛c´. Jes´li sytuacja jest niekorzystna,
a władca nakłania do walki, generał moz˙ e jej nie podja˛c´. Dlatego nominowany
generał nie oczekuje osobistej sławy. Degradowany, nie pragnie
unikna˛c´ kary, poniewaz˙ jedynym jego celem jest ochrona ludzi i działanie
w najlepiej poje˛tym interesie panuja˛cego. Oto klejnot cnót generała.
LI CH’ÜAN: Taki generał nie da˛z˙y do osobistych korzys´ci.
TU MU: Tylko nieliczni sa˛ tak szlachetni.
Generał dobiera takich ludzi, którzy jak najbliz˙ si słudzy, gotowi sa˛
za nim zsta˛pic´ do piekieł. Traktuje ich jak umiłowanych synów, a oni
sa˛ gotowi umrzec´ wraz z nim.
LI CH’ÜAN: Je´sli rzeczywi´scie traktuje on ludzi w ten sposób, jest
w stanie doprowadzi´c ich do niezwykłej siły i sprawno´sci. Dlatego
marszałek Chu nie potrzebował u˙zywa´c słów, sama jego obecno´s´c
rozgrzewała z˙ołnierzy do walki niby gora˛ca woda.
TU MU:WepoceWalcza˛cych Królestw, generałem byłWu Chi, który
jadł to samo jedzenie i nosił taki sam mundur, co najni˙zszy spo´sród
jego szeregowców. Nie było mi˛ekkich mat na jego pryczy, podczas
marszów nie dosiadał swego wierzchowca, sam niósł na plecach
swoja˛ z˙elazna˛ racje˛ z˙ywnos´ci. Dos´wiadczał wraz z z˙ołnierzami
trudów i wyczerpania.
CHANG YÜ: Dlatego „Kodeks Wojenny” głosi: „Generał jako
pierwszy powinien do´swiadczy´c wojennych trudów. Nie powinien
rozkłada´c parasola w upalne dni lata, ani stroi´c si˛e w futra podczas
mroz´nej zimy. Na niebezpiecznym terenie powinien zsia˛s´c´ z konia
i podró˙zowa´c pieszo. Szlachetny dowódca pije dopiero wtedy, gdy
zostana˛ napojeni wszyscy z˙ołnierze, je dopiero wtedy, kiedy posiłek
dla całej armii zostanie przygotowany, a swój szałas ka˙ze stawia´c
dopiero wtedy, kiedy fortyfikacje obozu sa˛ gotowe”.
67
Je´sli generał zebrał oddziały, lecz nie jest w stanie ich wyszkoli´c, je´sli
kocha swoich ˙ zołnierzy, lecz nie jest w stanie wyegzekwowa´c swoich
rozkazów, jes´li oddziały sa˛ niesforne, a on nie moz˙ e nad nimi zapanowac´,
to armi˛e mo˙zna porówna´c do bandy niesfornych dzieci zupełnie bezu˙ zytecznych
w akcji.
CHANG YÜ: Je´sli dowódca wyró˙znia kogo´s i kieruje si˛e emocjami,
oddziały stana˛ sie˛ aroganckie niby nieposłuszne dzieci. Dlatego generał
T’sao T’sao obcia˛ł sobie włosy, by w ten sposób sam siebie ukarac´:
„Gdy zorientował sie˛, z˙e wygłodzone oddziały nie moga˛ zdobyc´
ziarna, po´swi˛ecił własnego wierzchowca, aby ˙zołnierze mogli si˛e
naje´s´c. Jednak czyn taki nie jest zgodny z Kodeksem Wojennym,
zatem T’sao T’sao sam wydał na siebie s´miertelny wyrok skazuja˛cy.
Przera˙zeni oficerowie zacz˛eli protestowa´c. Generał wobec takiej postawy
symbolicznie s´cia˛ł swoje włosy. W ten sposób ukazał, z˙e rygor
wojenny obowia˛zuje równiez˙ głównodowodza˛cego”. Dobrzy dowódcy
sa˛ jednoczes´nie uwielbiani i budza˛ le˛k. Oto cała sprawa.
Jes´li wiem, z˙ e moje oddziały moga˛ uderzyc´ na wroga, lecz nie wiem,
czy wróg jest przygotowany do odparcia, to szansa przegranej i wygranej
jest jeden do jednego. Tak samo, je´sli wiem, ˙ ze wróg nie jest przygotowany
na atak, lecz nie wiem, czy moje oddziały sa˛ gotowe do uderzenia,
szansa zwyci˛estwa i pora˙ zki jest jak jeden do jednego. Je´sli wiem, ˙ ze moje
oddziały moga˛ uderzyc´ i wróg nie jest przygotowany na atak, lecz nie
rozpoznałem dobrze uło ˙ zenia terenu bitwy, szansa zwyci˛estwa i pora˙ zki
jest jak jeden do jednego. Dlatego biegli w wojennym rzemio´sle nie popełniaja
˛ omyłek. Jes´li decyduja˛ sie˛ na działanie, ich uderzenie jest nie do
odparcia. Dlatego te ˙z twierdz˛e: „Poznaj siebie i poznaj wroga, dopiero
wtedy twoje zwyci˛estwo nie b˛edzie zagro˙ zone. Poznaj dobrze warunki
terenu i pogody, wtedy twoje zwyci˛estwo b˛edzie całkowite”.

XI
DZIEWI ˛ E´C RODZAJÓW TERENU
Uwzgle˛dniaja˛c dogodnos´c´ dla działan´ wojennych teren moz˙na podzielic
´ na: rozpraszaja˛cy, frontowy, kluczowy, komunikacyjny, ogniskuja
˛cy, trudny, cie˛z˙ki, otoczony lub martwy.
Kiedy władca feudalny walczy na swoim terenie jest to teren rozpraszaja
˛cy.
T’SAO T’SAO: Oficerowie i z˙ołnierze te˛sknia˛ tutaj za szybkim powrotem
do swych domów znajduja˛cych sie˛ w pobliz˙u.
Kiedy władca robi zwiad na obcym terytorium, znajduje si˛e na terenie
frontowym.
Teren, który ma powa˙zne znaczenie strategiczne dla mnie i dla wroga,
zwany jest terenem kluczowym.
Teren łatwo dost˛epny dla moich oddziałów i oddziałów wroga zwie
si˛e terenem komunikacyjnym.
TU MU: Jest to płaski i rozległy teren, na który mo˙zna łatwo wjecha´c
i z równa˛ łatwos´cia˛ go opus´cic´. Doskonały do wydania bitwy lub
wzniesienia fortyfikacji obronnych.
Kiedy pa´nstwo graniczy z terytoriami trzech innych obcych pa´nstw, to
jego teren jest ogniskuja˛cy. Kto pierwszy obejmie władze˛ nad tym terenem,
b˛edzie miał oparcie dla ”cało´sci ziem pod Niebem”.
Kiedy armia wkracza głe˛boko na wrogie terytorium, pozostawiaja˛c za
soba˛wiele miast i osiedli, jest to trudny teren.
T’SAO T’SAO: Z tego terenu trudno powróci´c.
69
70 ROZDZIAŁ XI. DZIEWI ˛ E´C RODZAJÓW TERENU
Kiedy armia przekracza góry i lasy, przedziera si˛e przez niedost˛epny
kraj lub maszeruje przez rozpadliny, grz˛ezawiska i moczary, tam gdzie
ci˛e ˙zko jest posuwa´c si˛e naprzód, taki teren nazywamy ci˛e˙zkim.
Teren o zamkni˛etych wyj´sciach, gdzie droga odwrotu jest niezwykle
utrudniona i gdzie mała siła wroga moz˙ e pokonac´ wie˛ksza˛ siłe˛, nazywamy
terenem otoczonym.
TU MU: W miejscu takim łatwo zastawi´c zasadzk˛e i pokona´c przeciwnika
niewielka˛ siła˛.
Terenem martwym nazywam teren, na którym armia nie ma innego
wyjs´cia, oprócz walki z ostateczna˛ determinacja˛.
LI CH’ÜAN: W sytuacji kiedy masz za soba˛ rzeke˛, a od frontu zablokowany
jestes´ przez góry, kiedy zapasy sa˛na wyczerpaniu, korzystne
mo˙ze by´c podj˛ecie szybkiej akcji bojowej, niebezpieczne b˛edzie pozostanie
w miejscu.
Biora˛c to wszystko pod uwage˛, nie walcz na rozpraszaja˛cym terenie,
nie zatrzymuj sie˛ podczas wypadu na terenie frontowym sa˛siedniego
pan´ stwa. Nie atakuj przeciwnika, który zaja˛ł teren kluczowy, zas´ na
terenie komunikacyjnym nie pozwól na rozerwanie swojego szyku i oderwanie
cze˛s´ci armii. Na terenie ogniskuja˛cym, otoczonym przez sa˛siednie
pa´nstwa uzupełniaj zapasy. W trudnym terenie przyj naprzód. W terenie
otoczonym uciekaj si˛e do forteli. W martwym terenie – walcz! Na rozpraszaja
˛cym terenie winienes´ zjednoczyc´ ducha armii. Na frontowym terenie
musisz utrzymac´ bliski kontakt wszystkich oddziałów za pomoca˛ zwiadowców.
MEI YAO-CH’EN: W marszu wiele oddziałów jest poła˛czonych.
Na postoju namioty oraz sza ´nce obronne równie˙z powinny by´c ze
soba˛ poła˛czone.
Na terenie kluczowym wskazane jest podcia˛ganie swoich tyłów.
CHEN HAO: Zdanie to oznacza, ˙ze je´sli wróg polega zbytnio na
swojej liczebnej przewadze, a pozostaje w rozcia˛gnie˛tym szyku, to
mo˙zna u˙zy´c swoich sił, aby uderzy´c na jego tyły.
CHANG YÜ: Niektórzy interpretuja˛ to w ten sposób, z˙e zawsze powinno
sie˛ wyprzedzac´ wroga, aby pierwszemu zaja˛c´ kluczowy teren.
71
Na terenie komunikacyjnym powinno si˛e szczególnie zadba´c o obron˛e.
Na ogniskuja˛cym terenie powinno sie˛ wzmocnic´ własnych sprzymierze
´nców.
CHANG YÜ: Obdarowuj˛e moich sprzymierze ´nców kosztowno´sciami
i jedwabiem oraz wia˛z˙e˛ ich niezłomnymi układami. Sam jestem stały
w sojuszach i dlatego mog˛e realnie liczy´c na pomoc sprzymierze ´nców.
W trudnym terenie moge˛ liczyc´ na cia˛głe uzupełnianie zapasów,
w terenie ci˛e ˙zkim staram si˛e jak najszybciej dotrze´c do przejezdnych
traktów. W terenie otoczonym powinno si˛e zablokowa´c dokładnie
wszystkie wyj´scia.
TU MU: Teoria wojenna głosi, ˙ze w terenie otoczonym oddziały powinny
dokładnie rozpozna´c miejsca wyj´scia, aby w razie ataku wroga
nie były zmuszone do s´miertelnej walki. Opuszczaja˛c takie miejsce
uderzaj! Je´sli znajduj˛e si˛e na otoczonym terenie, a wróg otworzył
przej´scie, tak abym mógł z niego skorzysta´c, staram si˛e je zablokowa´c,
aby moi oficerowie i ˙zołnierze nie ulegli pokusie ucieczki i zachowali
s´wiadomos´c´, z˙e be˛da˛musieli walczyc´ z ostateczna˛ determinacja˛.
Na martwym terenie powinienem ujawnic´, jak nikłe sa˛ szanse przetrwania.
W naturze z˙ołnierzy lez˙y, z˙ e potrafia˛ sie˛ zmobilizowac´ i gdy sa˛
otoczeni, walczy´c do ´smierci, je´sli nie ma alternatywy. Oddziały zdesperowane
dokładnie wykonuja˛ komendy dowództwa.
Rozwia˛zania taktyczne odnosza˛ce sie˛ do dziewie˛ciu rodzajów terenu,
korzys´ci z terenu zamknie˛tego lub rozcia˛gnie˛tego, odpowiednie do tego
ruchy wojsk oraz cechy natury ludzkiej, wszystko to powinno stanowi´c
przedmiot uwa˙znych studiów dowódców.
W staro˙zytno´sci, ci, których nazywano biegłymi w wojennym rzemio
´sle, starali si˛e nie dopu´sci´c do sformowania szyków armii wroga.
Nie dopuszczali do tego, aby poszczególne cz˛e´sci armii wroga mogły
współdziała´c. Starali si˛e wprowadza´c rozłam do oddziałów wroga tak,
aby te silniejsze nie mogły wspiera´c słabszych. Kiedy siły wroga były rozproszone,
zapobiegali ich koncentracji, kiedy za´s były zjednoczone, starali
si˛e wprowadzi´c w nich zam˛et.
MENG: Stwarzaj wiele pozorowanych działa ´ n: poka˙z si˛e na wschodzie,
naprawde˛ poda˛z˙aja˛c na zachód, sprowokuj wroga na północy,
aby uderzy´c nagle na południu. Doprowad´z wroga do szale ´nstwa,
uz˙ywaj forteli dota˛d, az˙ jego siły zostana˛ rozproszone.
72 ROZDZIAŁ XI. DZIEWI ˛ E´C RODZAJÓW TERENU
CHANG YÜ: Niespodziewanie uderz wtedy, kiedy wróg nie czuje
zagroz˙enia. Uderz nagle cała˛ siła˛, doborowymi oddziałami, kiedy jest
nie´swiadomy twego ruchu.
Skoncentruj armi˛e i wyruszaj, kiedy jest to korzystne. Kiedy nie jest,
pozostaw oddziały w obozie. Kto´s mógłby zapyta´c: „Jak mo˙zna pokona´c
dobrze przygotowanego wroga, który natarł wielka˛ armia˛?” Znajdz´ cos´,
co on uwielbia, spróbuj zaspokoi´c jego pragnienia, a zgodzi si˛e na twoje
warunki. Na wojnie najwa˙ zniejsza jest szybko´s´c. Posuwaj si˛e naprzód,
korzystaja˛c z tego, z˙ e wróg jest nieprzygotowany, wybierz ukryta˛ marszrut
˛e i uderz wtedy, kiedy on si˛e tego nie spodziewa.
TU MU: Jest to podstawowa zasada prowadzenia działa ´n wojennych,
naczelna teza dla dowództwa.
CHANG YÜ: Tutaj Sun Tzu ponownie przypomina, z˙e jedyna˛ rzecza˛
wymagana˛w czasie działan´ bojowych jest nadnaturalna szybkos´c´.
Oto podstawowa zasada dotycza˛ca inwazji: kiedy wchodzisz głe˛boko
na wrogie terytorium, twoja armia musi by´c zjednoczona, wtedy obro´ncy
nie be˛da˛w stanie uzyskac´ przewagi.
Pla˛drowanie nieprzyjaznego kraju zapewni armii pełna˛ aprowizacje˛.
Pami˛etaj o dobrym od˙zywianiu oddziałów, nie przem˛eczaj ich bez
potrzeby. Jednocz ˙ zołnierzy duchowo, piel˛egnuj ich sił˛e. Nie ujawniaj
wszystkich planów dotycza˛cych ruchów armii. Tak ustaw pozycje˛ oddziałów,
aby uniemo˙ zliwi´c ich ucieczk˛e, nawet w obliczu ´smiertelnego zagro-
z˙ enia. Jes´li be˛da˛ gotowi na s´mierc´, czy znajdzie sie˛ cos´, czego nie
mogliby osia˛gna˛c´? Wtedy oficerowie i z˙ołnierze be˛da˛ zdolni do najwyz˙ -
szego wysiłku. W ekstremalnej sytuacji nie wykaz˙ a˛ le˛ku. Nawet kiedy
odcie˛ta jest droga odwrotu, twardo pozostana˛ na swoich pozycjach. Znajduja
˛c sie˛ w nieprzyjaznym kraju, z˙ołnierze zjednoczeni duchowo pozostana
˛ w szyku i równiez˙ tutaj be˛da˛ gotowi stawic´ czoło wrogowi. Takie
oddziały nie potrzebuja˛ dodawania otuchy przed walka˛. Dowódca bez
wysiłku pozyskuje powa˙ zanie, bez okazywania uczu´c, zyskuje ich odwzajemnienie,
bez wymagania zaufania, zyskuje zaufanie ˙ zołnierzy. Moi oficerowie
nie gromadza˛ bogactw, poniewaz˙ gardza˛ s´wiatowym zbytkiem,
nie oczekuja˛ długiego z˙ycia, poniewaz˙ nie jest ono ich celem.
WANG HSI: Kiedy oficerowie i z˙ołnierze poz˙a˛daja˛ tylko s´wiatowych
zbytków, wtedy be˛da˛ starali sie˛ zachowac´ swe z˙ycie za wszelka˛ cene˛.
W dniu, w którym armia wyrusza na wojn˛e, z policzków ˙ zołnierzy
spływaja˛ łzy, az˙ na wyłogi mundurów.
73
TU MU: Wszyscy oni podpisali pakt ze s´miercia˛. Dlatego w dniu
poprzedzaja˛cym walke˛, wygłasza sie˛ ore˛dzie: „Dzis´ wszystko zalez˙y
od tego jednego uderzenia. Ciała tych, którzy nie zdołaja˛ zachowac´
z˙ycia, stana˛ sie˛ nawozem dla tych pól. Nakarmia˛ ptaki i robactwo”.
Dowódca musi skonfrontowac´ z˙ołnierzy z sytuacja˛ bez odwrotu,
abymogli dos´wiadczyc´ nies´miertelnej odwagi, która˛posiadali Chuan Chu
oraz T’sao Kuei. Oddziały mistrzów w sztuce wojennej działaja˛ niby
reaguja˛cy „symultanicznie” wa˛z˙ z góry Chang. Kiedy uderzysz w jego
głow˛e, atakuje jego ogon, je´sli uderzysz w ogon, atakuje głowa, je´sli
uderzysz w tułów, głowa i ogon atakuja˛ jednoczes´nie. Ktos´ mógłby
zapytac´: „Czy armia jest w stanie osia˛gna˛c´ tak doskonała˛ koordynacje˛?”,
odpowiadam: „Jest”. Przykładowo armie Wu i Yüeh zadały sobie jednoczes
´nie s´miertelne rany, działaja˛c jak lewe i prawie ramie˛ wios´larza
podczas wietrznej pogody.
Nie nalez˙y pokładac´ zaufania w koniach, które ponosza˛, ani ufac´
płona˛cym kołom wozów bojowych.
Przedmiotem administracji wojskowej jest nadzorowanie regulaminu.
Lekkie i ci˛e ˙ zkie oddziały powinny by´c odpowiednio u˙ zyte w zale ˙ zno-
´sci od rodzaju terenu.
CHANG YÜ: Je´sli dobrze wykorzystasz zalety terenu, to mo˙zesz na
nim zwycie˛z˙yc´ dysponuja˛c słabszymi i powolniejszymi oddziałami.
Tym bardziej, jes´li twoje oddziały sa˛ bitne i szybkie. Zreszta˛ oddziały
słabsze i silniejsze mo˙zna korzystnie u˙zy´c w zale˙zno´sci od rodzaju
terenu.
Sprawa˛ generała jest zachowac´ spokój i stanowczos´c´, bezstronnos´c´
oraz opanowanie.
WANG HSI: Je´sli dowódca jest spokojny, nie irytuje si˛e. Je´sli jest
stanowczy, to nie b˛edzie chwiejny. Je´sli jest bezstronny, to nie
zawaha si˛e. Je´sli jest prawy – nie skłania si˛e do wyst˛epku, je´sli opanowany
– nie ulega zmieszaniu.
Generał potrafi równie˙z zachowa´c w tajemnicy swoje plany wobec
oficerów.
T’SAO T’SAO: Oddziały wiernie towarzysza˛ dobremu dowódcy
podczas kampanii, ale nie powinny mu towarzyszy´c podczas układania
planów.
74 ROZDZIAŁ XI. DZIEWI ˛ E´C RODZAJÓW TERENU
Zabraniaj wróz˙b w armii, poniewaz˙ moga˛wpe˛dzic´ cie˛ w kłopoty. Jes´li
z˙ołnierze nie be˛da˛ rozprawiac´ na temat najbliz˙ szej przyszłos´ci, to nawet
w momencie zagłady nie b˛edzie problemów.
T’SAO T’SAO: Pomijaj przepowiednie, omeny oraz znaki jasnowidzenia.
Nie układaj według nich swych planów.
CHANG YÜ: Ssu-ma Fa powiada: „Zlikwiduj wró˙zby w armii”.
Doskonały dowódca zmienia swoje metody i zmienia swoje plany tak,
z˙ e z˙ołnierze nie sa˛ s´wiadomi jego działan´ .
CHANG YÜ: Plany oraz linia działania przyj˛ete wcze´sniej czasami
musza˛ byc´ weryfikowane.
Dobry generał zmienia raptownie miejsca obozu, poda˛z˙ aja˛c karkołomnymi
trasami tak, ˙ ze dla zewn˛etrznych obserwatorów niemo˙ zliwe jest
przewidzenie jego posunie˛c´. Zbiera armie˛ i odpowiednio ustawia ja˛w pozycji
ataku. Wprowadza wojsko w gła˛b terytorium wroga, dopiero tam
błyskawicznie realizuje swoje plany. Pali za soba˛ łodzie przepraw, zaciera
s´lady biwaków, wymaga od armii zwrotnos´ci, jaka˛ ma z˙ agiel dobrego
okre˛tu poda˛z˙ aja˛cy to w jednym, to w drugim kierunku. Nikt dobrze nie
wie, doka˛d zmierza. Zachowuje w pamie˛ci date˛ zebrania wszystkich
sprzymierzonych oddziałów, a kiedy spotkanie nasta˛pi, zamyka im droge˛
odwrotu, tak jakby usuna˛ł spod ich nóg drabine˛.
Kto´s, kto nie zna zamiarów pa´nstw o´sciennych, nie potrafi na czas
zebra´c sprzymierze´nców i nie jest ´swiadomy niebezpiecze ´nstw marszów
przez góry, lasy, bagna i rozpadliny – nie powinien prowadzi´c armii. Je´sli
zaniedba pozyskanie przewodników, nie wykorzysta dogodno´sci danego
terytorium. Generał, który nie wypełni, cho´cby jednego z trzech wymienionych
czynników, nie jest powołany do tego, aby dowodzic´ armia˛.
T’SAO T’SAO: Te trzy czynniki były ju˙z wcze´sniej omawiane.
Niezwykła wa˙zno´s´c odpowiedniego prowadzenia oddziałów skłoniła
Sun Tzu do ponownego ich rozpatrzenia.
Kiedy Hegemon atakuje pot˛e ˙zne pa´ nstwo, uprzednio zapobiega koncentracji
jego armii. Stara sie˛ zastraszyc´ wroga i nie pozwolic´ na przyła˛-
czenie si˛e do niego sprzymierze´nców.
MEI YAO-CH’EN: Je´sli atakujesz silne pa´nstwo i uda ci si˛e skłóci´c
jego armi˛e, twój potencjał zyskuje na tym wielokrotnie.
75
Oznacza to, ˙ ze nie nale ˙zy przeciwstawia´c si˛e sprzymierzonym siłom,
a raczej nalez˙y zapobiec ich koncentracji. Polegaj wyła˛cznie na swoich
mo˙ zliwo´sciach opanowania wroga. Wtedy b˛edziesz w stanie podbi´c jego
miasta, zaja˛c´ jego terytorium.
T’SAO T’SAO: Oto działanie Hegemona, który nie podlega ˙zadnym
feudalnym władcom. Nie polega on na sprzymierze ´ ncach, ale buduje
sam swoja˛ pozycje˛ i autorytet. Tej pozycji oraz prestiz˙u uz˙ywa do
osia˛gnie˛cia własnych celów.
TU MU: Stwierdzenia te odnosza˛ sie˛ do tego, kto nie oczekuje pomocy
od sa˛siednich pan´ stw, ani nie układa planów w oparciu o pakty
z sa˛siadami. Polega na sile własnych wojsk w opanowaniu terytorium
wroga i podbijaniu jego miast.
Wkierowaniu armia˛ nie zwracaj uwagi na pospolite reguły zachowan´ ,
ani społeczne nakazy. Poste˛puja˛c według szybko zmieniaja˛cych sie˛ okolicznos
´ci moz˙ esz zarza˛dzac´ cała armia˛, jak jednym człowiekiem. Prowadz´
oddziały do celu nie ujawniaja˛c swoich planów, uz˙ywaj ich do uzyskania
przewagi nad wrogiem, nie odkrywaja˛c przed nimi wszystkich niebezpieczen
´ stw. Postaw je w sytuacji bez wyjs´cia, a wtedy przetrwaja˛, umies´c´ je
w „martwym” terenie, aby przekonac´ sie˛, czy przez˙yja˛. Armia doprowadzona
do takiej sytuacji potrafi kl˛esk˛e zamieni´c w zwyci˛estwo. Podstawowa
zasada działa ´n wojennych le ˙zy zatem w mo˙ zliwo´sci doskonałego
przygotowania si˛e przeciwko wszelkim zamysłom wroga.
Gdy skoncentrujesz swoje siły przeciw nieprzyjacielowi, b˛edziesz
mógł zabic´ jego generała z odległos´ci 1 000 li! Znane jest to, jako osia˛gnie˛-
cie pełni swoich mo˙ zliwo´sci w sposób niewymuszony i rozumny.Wdniu,
w którym pikieta armii wroga zaatakuje, zamknij przej´scia graniczne,
zabro´n wydawania paszportów, nie pertraktuj dłu˙ zej z posłami, wy´slij do
wroga fałszywego doradc˛e, aby zniweczy´c jego plany.
Kiedy wróg wykazuje uległo´s´c w pertraktacjach, wykorzystaj to
spiesznie dla zdobycia przewagi. Podsu´n mu co´s, co uwa˙za za warto-
´sciowe i uderz na niego w dniu uprzednio ustalonym, a zachowanym
w tajemnicy.
Taktycznym posunie˛ciem zgodnym z doktryna˛wojenna˛ jest s´ledzenie
sytuacji wroga, aby dobrze wyznaczyc´ dzien´ bitwy. Dlatego ba˛dz´ przebiegły
jak kobieta. Kiedy wróg pozostawi gdzie´s otwarte przej´scie na
swoje terytorium, ba˛dz´ szybki jak jaskółka, a on nie be˛dzie w stanie cie˛
zatrzyma´c.

XII
ATAK OGNIEM
I stnieje pi˛e´c sposobów ataku ogniem: pierwszy – podpalenie obozuja
˛cego wojska; drugi – podpalenie magazynów wroga; trzeci – podpalenie
ekwipunku; czwarty – podpalenie arsenału; pia˛ty – wysłanie
ognistych strzał. Aby wykorzysta´c ogie ´n do ataku, trzeba posłu ˙zy´c si˛e
zaufanym po´srednikiem.
T’SAO T’SAO: W tym celu musisz odszuka´c zdrajców w´sród szeregów
wroga.
CHANG YÜ: Ka˙zdy rodzaj ataku ogniem zale˙zy od pogody.
Materiał palny musi byc´ zawsze pod re˛ka˛.
CHANG YÜ: Łatwopalne materiały oraz przybory do rozpalania,
powinny by´c zawczasu przygotowane.
Istnieje dogodny czas i odpowiednie dni do przeprowadzania ataku
ogniem. „Dogodny czas” oznacza sucha˛, gora˛ca˛ pore˛, „odpowiednie dni”
to te, kiedy ksi˛e ˙zyc znajduje si˛e w konstelacji Strzelca lub Centaura –
wtedy, kiedy wzmagaja˛ sie˛ wiatry.
Atak ogniem wymaga szybkiej reakcji na zmieniaja˛ca˛ sie˛ sytuacje˛.
Kiedy ogie ´n wydostaje si˛e spod palonego obozu wroga, musisz natychmiast
reagowac´. Jes´li jednak wrogie oddziały zachowuja˛ spokój, wstrzymaj
sie˛ i odłóz˙ moment ataku. Kiedy ogien´ osia˛ga szczyt, zacznij działac´ –
je´sli jeste´s w stanie. Je´sli nie mo˙ zesz tego zrobi´c, czekaj. Je ˙ zeli mo˙ zesz
wznieci´c po˙ zar poza obozem wroga, nie musisz czeka´c z atakiem, a ˙z przeniesie
si˛e na jego obóz. Zwró´c tylko uwag˛e, aby wznieci´c ogie ´n w odpowiedniej
porze. Je´sli ogie ´n porwany jest wiatrem, nie atakuj pod wiatr.
Je´sli wiatr wieje przez cały dzie ´ n, to pewnie ucichnie w nocy.
77
78 ROZDZIAŁ XII. ATAK OGNIEM
Armia musi by´c obeznana z pi˛ecioma sposobami ataku ogniem i winna
kierowac´ sie˛ w tym wielka˛ odwaga˛.
Inteligentne oddziały uz˙ywaja˛ ataku ogniem, a te które potrafia˛ uz˙yc´
do ataku potopu sa˛ doprawdy pote˛z˙ne. Woda moz˙ e odcia˛c´ przejs´cie wrogowi,
lecz nie zniszczy jego ekwipunku i or˛e ˙ za.
Bitwy wygrywa sie˛ po to, z˙ eby osia˛gna˛c´ własne cele. Lecz samo
wygranie bitwy, bez wykorzystania do przeprowadzenia własnego planu,
jest tylko straconym wysiłkiem. Dlatego powiedziane jest, ˙ ze o´swieceni
stratedzy układaja˛ plany, a odwaz˙ni generałowie je wykonuja˛.
Je´sli nie le ˙zy to w interesie pa´ nstwa, nie działaj. Je´sli nie przewidujesz
sukcesu, nie u˙zywaj wojska. Je´sli nie jeste´s zagro˙zony, nie podejmuj walki.
Suweren nie powinien powoływa´c armii dlatego, ˙ ze jest rozzłoszczony,
generał nie powinien walczy´c, kiedy jest niespokojny. Człowiek rozzłoszczony
mo˙ ze po chwili by´c z powrotem szcz˛e´sliwy, a podniecony, uciszony.
Pan´ stwo, które zostało wcia˛gnie˛te w wojne˛ z błahego powodu i doznało
kle˛ski, niepre˛dko be˛dzie odbudowane, a polegli z˙ołnierze nie wróca˛ do
z˙ycia. Dlatego os´wieceni stratedzy sa˛ ostroz˙ni, a dobry generał wystrzega
si˛e pochopnego działania. Wtedy pa´nstwo pozostaje bezpieczne, a jego
armia zachowana w cało´sci.
XIII
UZ˙YCIE SZPIEGÓW
J es´li powołana została stutysie˛czna armia i wyprawiona na daleka˛
kampanie˛ wojenna˛, to koszty utrzymania z˙ołnierzy wraz z kosztami
ich ekwipunku wyniosa˛ około 1 000 sztuk złota dziennie. Nalez˙y liczyc´
sie˛ z nieustannym wzburzeniem ws´ród ludnos´ci kraju w zwia˛zku z kampania
˛, a takz˙ e z wyczerpaniem z˙ołnierzy cierpia˛cych z powodu niedogodnos
´ci transportu i znosza˛cych wojenne trudy. Normalne obowia˛zki
siedmiu tysie˛cy gospodarzy wyposaz˙ aja˛cych armie˛ be˛da˛ zakłócone.
T’SAO T’SAO: W dawnych czasach osiem rodów stanowiło wspólnot
˛e. Kiedy jeden z nich wysyłał m˛e˙zczyzn˛e do armii, siedem pozostałych
łoz˙yło na jego utrzymanie. Dlatego, jes´li powołano stutysie˛czna˛
armie˛, obcia˛z˙ało to siedemset tysie˛cy ludnos´ci z kraju.
Ten, kto wszedł w konflikt z wrogiem, cia˛gna˛cy sie˛ wiele lat, i pragnie
rozstrzygna˛c´ go w decyduja˛cej bitwie, a poz˙ ałował z˙ołnierzy, dystynkcji
oraz paru sztuk złota, jest zupełnie pozbawiony wyczucia sytuacji. Pozostaja
˛c w niewiedzy co do aktualnej sytuacji wroga, jest z góry skazany
na kl˛esk˛e. Człowiek taki nie zasługuje na miano prawdziwego dowódcy
i panuja˛cy nie moz˙ e na nim polegac´. Umieje˛tnos´c´ przewidywania jest
przyczyna˛ zwycie˛stw os´wieconego ksie˛cia i ma˛drego dowódcy. Cecha ta
odró˙ znia ich od zwykłych ludzi.
HO YEN-HSI: Rozdział „Ksi˛egi Zasady Chou” zatytułowany „Dowódcy
wojskowi” wymienia po´sród wy˙zszych oficerów „Przywódc˛e
Szpiegów Pa´nstwowych”. Oficer ten prawdopodobnie nadzoruje operacje
szpiegowskie w innych krajach.
To, co nazywane jest „przewiduja˛ca˛wiedza˛”, nie moz˙ e byc´ jakims´ rodzajem
wiedzy duchowej ani pochodza˛ca˛ od bogów, ani tez˙ wiedza˛ przez
79
80 ROZDZIAŁ XIII. UZ˙YCIE SZPIEGÓW
analogi˛e do przeszłych wydarze´ n, ani te ˙z na podstawie spekulacji. Musi
to byc´ konkretna informacja pochodza˛ca od człowieka, który dobrze zna
sytuacj˛e wroga.
Zatem wyró˙ znia si˛e pi˛e´c rodzajów tajnych agentów: agenci narodowi,
wewne˛trzni, podwójni, straceni oraz powracaja˛cy. Jes´li tych pie˛c´ typów
zatrudnianych agentów pracuje w koordynacji i nikt nie zna ich metod
działania, to nazywani sa˛ oni „Doskonała˛ Siecia˛” i znajduja˛ sie˛ pod szczególna
˛ opieka˛władcy.
Agenci narodowi to ci spos´ród ludnos´ci wroga, którzy przeszli na nasza˛
słu ˙zb˛e.
Agenci wewne˛trzni rekrutuja˛ sie˛ spos´ród urze˛dników wroga, których
udaje nam si˛e pozyska´c.
TU MU: Pos´ród klasy urze˛dników zawsze znajduja˛ sie˛ ludzie
skorumpowani, którym pełniony urza˛d spaczył charakter, a takz˙e
inni, którzy do´swiadczyli niesprawiedliwo´sci i zostali skrzywdzeni.
Istnieja˛ rzesze pochlebców i sługusów, którzy poz˙a˛daja˛ bogactw.
Ci, pozostaja˛cy zbyt długo na swych wygodnych stanowiskach,
a takz˙e ci, którzy nie zaje˛li w swoim mniemaniu odpowiadaja˛cego
im urz˛edu oraz ci, których jedynym pragnieniem jest dobrze wykorzysta
´c czas i okoliczno´sci dla spełnienia swych egoistycznych celów,
jak równiez˙ tacy, którzy sa˛ dwulicowi, zmienni, efemeryczni oraz ci,
którzy wcia˛z˙ czekaja˛ na swoja˛ okazje˛. Moz˙esz byc´ pewny, z˙e
wszystkich tych ludzi mo˙zna w tajemnicy pozyska´c na słu˙zb˛e przeciwko
ich pan´ stwu, zapewniaja˛c im godziwe wynagrodzenie w złocie
i jedwabiu. Wtedy mo˙zesz polega´c na realnych informatorach z ich
kraju lub na próbach zniweczenia planów zwróconych przeciw tobie.
Moga˛ takz˙e swobodnie kreowac´ konflikt pomie˛dzy władca˛ a jego doradcami
tak, z˙e nie be˛da˛ oni działac´ w zgodzie.
Agenci podwójni to szpiedzy obcych pa´nstw, których udaje nam si˛e
pozyska´c.
LI CH’ÜAN: Kiedy wróg wysyła szpiegów, aby ´sledzili moje posuni
˛ecia lub starali si˛e je uniemo˙zliwi´c, ja staram si˛e ich przepłaci´c,
a naste˛pnie wysyłam ich z powrotem, w ten sposób czynia˛c z nich
moich agentów.
Agenci straceni, to ci, którzy przesyłaja˛ rozmys´lnie sfałszowane informacje.
81
TU YU: Preparujemy informacj˛e, która jest fałszywa i przekazujemy
je naszym agentom, aby ja˛ przyswoili jako prawdziwa˛. Jes´li szpiedzy
ci znajda˛ sie˛ na terytorium wroga i zostana˛ schwytani, przekazuja˛
fałszywe informacje. Wróg wierza˛c w nie, zachowa sie˛ odpowiednio
do ich tre´sci. Oczywi´scie nasze działanie nie b˛edzie zgodne z tymi
informacjami i po pewnym czasie wróg b˛edzie starał si˛e tych agentów
zgładzi´c.
CHANG YÜ: Podczas panowania aktualnej dynastii, Szef Sztabu
T’sao, pewnego razu darował ˙zycie człowiekowi skazanemu, którego
naste˛pnie w przebraniu mnicha wysłano z bela˛ wosku do kraju Tangutów.
Gdy fałszywy mnich przybył tam, został rozpoznany, schwytany
i uwi˛eziony. Aby si˛e obroni´c powiedział o tajemnym rozkazie
ukrytym w beli wosku. Kiedy wosk został rozci˛ety, Tanguci odczytali
poufny list T’sao zaadresowany na ich Ministra Planów Wojennych.
Władca barbarzy ´nców wpadł we w´sciekło´s´c, skazał na ´smier´c ministra,
a tak˙ze uwi˛ezionego szpiega. List oczywi´scie zawierał fałszywe
informacje, a minister był niewinny. Taka jest idea. Lecz straceni
agenci nie zawsze przeznaczeni sa˛ do jednokrotnego uz˙ycia. Czasem
wysyłam ich do pa´nstwa wroga, aby stworzyli wra˙zenie spokoju,
a nast˛epnie niespodziewanie uderzam.
Agenci powracaja˛cy to ci, którzy po spełnieniu swojej misji w pan´ stwie
wroga powracaja˛ do ojczyzny z odpowiednimi informacjami.
TU YU: Staramy sie˛ wybrac´ ludzi, którzy maja˛ czysty charakter, sa˛
utalentowani, ma˛drzy, zdolni do pozyskania informacji od bliskich
doradców wrogiego władcy lub od członków jego elity. Tym sposobem
s´ledza˛ posunie˛cia wroga i dowiaduja˛ sie˛ o jego planach. Naste˛pnie
wracaja˛ do kraju z prawdziwymi informacjami o stanie wrogiego
pan´ stwa. Dlatego nazywani sa˛ równiez˙ „przez˙ywaja˛cymi agentami”.
TU MU: Sa˛ to ludzie, którzy wyjez˙dz˙aja˛ i wracaja˛ z informacjami.
Jako „przez˙ywaja˛cych” szpiegów musimy zatrudnic´ ludzi, którzy sa˛
inteligentni, a robia˛ wraz˙enie głupców, z pozoru rozmie˛kłych, ale
naprawde˛ twardego charakteru, ludzi, którzy sa˛ gie˛tcy, energiczni,
twardzi i odwaz˙ni, umieja˛cy prowadzic´ konwersacje˛ na wszelkie
tematy, dobrze znosza˛cy niewygody, brud, głód i poniz˙enia.
Spo´sród ludzi armii nikt nie jest tak bliski dowódcy jak poufny agent,
ani te ˙z w nagrodach generał nie jest tak hojny wobec nikogo, jak wobec
zaufanego informatora. Z wojskowych tajemnic z˙ adne nie sa˛ tak dobrze
strzez˙one, jak te dotycza˛ce tajnych planów.
82 ROZDZIAŁ XIII. UZ˙YCIE SZPIEGÓW
MEI YAO-CH’EN: Tajni agenci otrzymuja˛ instrukcje od generała
w jego namiocie i ciesza˛ sie˛ jego zaufaniem.
TU MU: Ich informacje sa˛ szeptane na ucho.
Ten, kto nie jest ma˛dry ani szlachetny, humanitarny i prawy, nie moz˙ e
zatrudnia´c tajnych agentów. Kto nie jest subtelny w rozpoznaniu i delikatny,
nie mo˙ ze dotrze´c do prawdy.
TU MU: Podstawowa˛sprawa˛jest rozszyfrowanie charakteru szpiega,
stwierdzenie czy jest on rzetelny, prawdomówny i inteligentny.
Po upewnieniu si˛e co do tego, mo˙zna go zatrudni´c. Jest wielu takich
agentów, których interesuje jedynie mo˙zliwo´s´c wzbogacenia si˛e, a nie
uzyskanie prawdziwych informacji o sytuacji wroga. Przedstawiaja˛
oni zmy´slone raporty bez pokrycia w rzeczywisto´sci. Nale˙zy wi˛ec
zachowac´ szczególna˛ ostroz˙nos´c´ i podejrzliwos´c´. Jedynie wtedy
mo˙zna rozró˙zni´c prawd˛e od fałszu w ich relacjach i stwierdzi´c co jest
prawdziwe, a co nie.
MEI YAO-CH’EN: Zachowaj wszelkie ´srodki ostro˙zno´sci wobec
powracaja˛cych szpiegów.
Musisz by´c ostro˙ zny! Niezwykle przebiegły!Wka˙zdym kraju pozyskiwani
sa˛ podwójni szpiedzy.
Jes´li plany dotycza˛ce tajnych operacji sa˛ przedwczesne i zostana˛ ujawnione,
tajny agent oraz siatka osób z nim zwia˛zana powinna byc´ stracona.
CHEN HAO: Nalez˙y ich zgładzic´, aby zamkna˛c´ im usta i zapobiec
przenikni˛eciu informacji do obozu wroga.
Zasadniczo odno´snie wojsk, które chcesz zaatakowa´c, miast, które
chcesz oblega´c, ludzi, których chcesz zgładzi´c, musisz zna´c imiona
dowódców garnizonu, oficerów sztabu, od´zwiernych, stra ˙zników bram
oraz straz˙ników obozu. Twoi agenci musza˛ byc´ szczegółowo poinformowani
nawet co do najmniejszych detali.
TU MU: Je´sli masz zamiar przeprowadzi´c ofensyw˛e, powiniene´s zna´c
oficerów powołanych przez wroga. Czy sa˛ oni ma˛drzy czy głupi,
szybcy czy powolni? Je´sli poznasz ich cechy, to mo˙zesz si˛e odpowiednio
przygotowa´c.
Kiedy król pa´nstwa Han wysłał generałów Han Hsin, T’sao T’sao
oraz Kuan Ying, aby zaatakowali armi˛e Wei Pao zapytał ich: „Kto
jest głównodowodza˛cym w pan´ stwie Wei?”. Odpowiedz´ brzmiała:
„Generał Po Chih”. Król powiedział: „To młokos. Ma jeszcze mleko
pod wa˛sem. Nie be˛dzie w stanie pokonac´ armii Han Hsin”. Naste˛pnie
zapytał: „Kto jest dowódca˛ kawalerii?” Odpowiedz´ brzmiała: „Teng
Ching”. Król powiedział: „Jest on synem generała F’eng Wu-che
z kraju Ch’in. Jednak jest zepsuty i nie mo˙ze stawi´c czoła naszemu
dowódcy kawalerii Kuan Ying. A kto jest dowódca˛ piechoty?” Odpowied
´z brzmiała: „Hsiang T’o”. Król powiedział: „Nie jest on partnerem
w walce dla T’sao T’sao. Nie obawiam si˛e o los kampanii”.
W pozyskiwaniu tajnych agentów zasadnicza˛ sprawa˛ jest próba ujawnienia
szpiegów wroga na swoim terytorium i przecia˛gnie˛cia ich na swoja˛
stron˛e. Nale˙zy przekupi´c ich, udzieli´c instrukcji i dobrze o nich zadba´c.
Wten sposób werbowani sa˛podwójni agenci. Za pos´rednictwempodwójnych
agentów werbowani sa˛ narodowi i wewne˛trzni szpiedzy.
CHANG YÜ: Poniewaz˙ podwójni agenci znaja˛ przekupnych urze˛dników
w swoim pa´ nstwie, a tak˙ze tych rozgoryczonych, którzy ´zle
zostali potraktowani przez urza˛d. Ich włas´nie moz˙emy pozyskac´ do
słu˙zby.
Z tego samego powodu agenci straceni wyposa˙ zeni w fałszywe informacje
moga˛ byc´ wysłani, aby rozprzestrzeniac´ je w pan´ stwie wroga.
CHANG YÜ: Podwójni agenci powinni wiedzie´c, jakie argumenty
moga˛ znalez´c´ sie˛ w fałszywych informacjach rozpowszechnianych
przez agentów straconych.
Z tych samych powodów moga˛ byc´ uz˙yci w odpowiednim czasie
agenci powracaja˛cy.
Władca powinien miec´ pełna˛ s´wiadomos´c´, co do działania pie˛ciu rodzajów
szpiegów. Wiedza ta pochodzi głównie od agentów podwójnych
i dlatego zrozumiałe jest, z˙ e ciesza˛ sie˛ oni specjalnymi wzgle˛dami władcy.
W dawnych czasach, do powstania pa´nstwa Yin, przyczynił si˛e agent
I Chih, który wcze´sniej był na usługach pa´nstwa Hsia, a pa´nstwo Chou
urosło w sił˛e, dzi˛eki pozyskaniu Lu Yu, agenta pa´nstwa Yin.
Dlatego tez˙ , tylko os´wiecony władca oraz zacny generał sa˛ w stanie
uz˙yc´ najinteligentniejszych ludzi jako agentów, a z nimi z pewnos´cia˛moga˛
dokonac´ wielkich rzeczy. Tajne plany i operacje sa˛ zasadnicze dla działan´
wojennych, bez nich armia nie mo˙ ze zrobi´c ˙zadnego sensownego ruchu.
CHIA LIN: Armia pozbawiona tajnych agentów jest doprawdy jak
człowiek ´slepy lub głuchy.
83
Dynastia Xia 2100-1600 p.n.e.
Dynastia Shang 1600-1100 p.n.e.
Dyn. Zachodnia Zhou 1100-771 p.n.e
Dynastia Zhou Dyn. Wschodnia Zhou 770-256 p.n.e
OkresWiosen i Jesieni 770-476 p.n.e
Walcza˛ce Królestwa 475-221 p.n.e
Dynastia Qin 221-207 p.n.e.
Dynastia Han Dyn. Zachodnia Han 206 p.n.e.-24 n.e.
Dyn. Wschodnia Han 25-220 n.e.
KrólestwoWei 220-265
Trzy Królestwa Królestwo Shu-Han 221-263
KrólestwoWu 222-280
Dynastia Jin Dyn. Zachodnia Jin 265-316
Dyn. Wschodnia Jin 317-420
Song 420-479
Dynastie Qi 479-502
Południowe Liang 502-557
Dynastie Chen 557-589
Północne Dyn. Północna Wei 368-534
i Południowe Dyn. WschodniaWei 534-550
Dynastie Dyn. Zachodnia Qi 550-557
Północne Dyn. Zachodnia Wei 535-556
Dyn. Północna Zhou 557-581
Dynastia Sui 581-618
Dynastia Tang 618-907
Dyn. Pó´zniejsza Liang 907-923
Dyn. Pó´zniejsza Tang 923-936
Pi˛e´c Dynastii Dyn. Pó´zniejsza Jin 936-946
Dyn. Pó´zniejsza Han 947-950
Dyn. Pó´zniejsza Zhou 951-960
Dynastie Song Dyn. Północna Song 960-1127
Dyn. Południowa Song 1127-1179
Królestwo Mongolskie 1206-1271
Dynastia Yuan 1271-1368
Dynastia Ming 1368-1644
Zachodnie Qing 1644-1911
Tablica XIII.1: Skrócona chronologia dziejów cesarstwa chi ´ nskiego