Sun Tzu - Sztuka Wojny cz.2

ROZDZIAŁ II. PROWADZENIE WOJNY
CHANG YÜ: W czasie panowania obecnej dynastii, kiedy Najwy˙zszy
Zało˙zyciel przygotowywał swoich generałów do zaatakowania
pan´ stwa Shu, wydał dekret: „Wszystkie prowincje oraz miasta sa˛ zobowia
˛zane w moim imieniu opróz˙nic´ skarbce i kantory, aby ugos´cic´
oficerów i ˙zołnierzy. Pa´nstwo wymaga tego od obywateli”.
Dlatego, kiedy w walce zostanie zdobyte wi˛ecej ni ˙z dziesi˛e´c wozów
bojowych, nale ˙zy wynagrodzi´c tych, którzy zdobyli pierwszy. Zamie´n
bojowe flagi i proporce wroga na własne, zmie´n wo´zniców na własnych
i u˙ zyj tych wozów. Traktuj dobrze je ´nców wojennych i dbaj o nich.
CHANG YÜ: Wszyscy schwytani ˙zołnierze powinni by´c traktowani
wielkodusznie, poniewaz˙ moga˛ z czasem byc´ uz˙yci w naszej armii.
To włas´nie nazywa sie˛ zwycie˛z˙yc´ w bitwie i urosna˛c´ w siłe˛. Dlatego
w prowadzeniu wojny zasadnicze jest zwycie˛stwo, a nie przedłuz˙ aja˛ce sie˛
operacje. Generał, który rozumie strategi˛e wojny jest ministrem ludzkiego
losu oraz se˛dzia˛ przeznaczenia narodu.
HO YEN-HSI: Trudnos´ci w wyszkoleniu dowódców sa˛ takie same
dzi´s, jak przed wiekami.
III
STRATEGIA ATAKU
Ogólnie rzecz biora˛c najlepsza˛ polityka˛ wojny jest zachowanie bez
szwanku stanu swojego i wroga; niszczenie jest przeciwne tej zasadzie.
LI CH’ÜAN: Nie nale˙zy wynagradza´c zabijania.
Lepiej jest wzia˛c´ armie˛ wroga do niewoli niz˙ ja˛ zniszczyc´; zachowac´
w całos´ci batalion, kompanie˛ czy nawet pie˛ciu z˙ołnierzy wroga jest lepsza˛
rzecza˛ niz˙ ich zgładzic´.
Osia˛gna˛c´ sto zwycie˛stwwstu bitwach nie jest szczytemosia˛gnie˛c´.Najwyz
˙ szym osia˛gnie˛ciem jest pokonac´ wroga bez walki. Dlatego sprawa˛
najwy˙ zszej wagi w wojnie jest rozbicie strategii wroga.
TU MU: Wielki Ksia˛z˙e˛ powiedział: „Ci, którzy celuja˛ w rozwia˛zywaniu
problemów, rozwia˛zuja˛ je tuz˙ przed ich pojawieniem sie˛. Ci,
którzy celuja˛ w pokonywaniu swoich wrogów, zwycie˛z˙aja˛, zanim
pojawi si˛e zagro˙zenie”.
LI CH’ÜAN: Zaatakuj plany wroga w fazie ich powstawania.
W ko ´ncu epoki Han, K’ou Hsün najechał Kao Chun’a. Ten wysłał
swego stratega, Huang-fu Wena, aby pertraktował. Huang-fu Wen
był nieuste˛pliwy i zawzie˛ty. K’ou Hsün kazał go s´cia˛c´ i posłał wiadomo
´s´c do Kao Chun’a: ”Twój oficer sztabowy nie wykazał pokory,
s´cia˛łem go wie˛c. Jes´li chcesz sie˛ wytłumaczyc´, moz˙esz to jeszcze uczyni
´c. Zrób to bezzwłocznie, albo przygotuj si˛e do obrony”. Tego samego
dnia Chun otworzył bramy swego fortu i poddał si˛e. Wszyscy
dowódcy K’oun Hsüna pytali: „Jak to sie˛ stało, z˙e zabijaja˛c jego wysłannika,
doprowadziłe´s do kapitulacji jego miasto?”. K’ou Hsiin odpowiedział:
„Huang-fu Wen był sercem i wa˛troba˛ Kao Chun’a, jego
21
22 ROZDZIAŁ III. STRATEGIA ATAKU
najbliz˙szym doradca˛. Jes´li zachowałbym z˙ycie Huang-fu wszystko
potoczyłoby si˛e zgodnie z planem, ale poniewa˙z go zabiłem, Kao Chun
stracił zupełnie swoja˛ pewnos´c´. Zgodnie z powiedzeniem: Najlepsza˛
strategia˛ w walce jest zniweczyc´ plany wroga”. Generałowie stwierdzili:
„Przekracza to nasze pojmowanie”.
Naste˛pna˛ poz˙yteczna˛ rzecza˛ jest skłócic´ sprzymierzen´ ców wroga.
TU YU: Nie pozwól, aby twoi wrogowie zjednoczyli si˛e.
WANG HSI: Je´sli wróg ma sprzymierze ´nców, problem jest powa˙zny,
a pozycja wroga silna. Je´sli ich nie ma, to problem jest niewielki, a pozycja
wroga słaba.
Naste˛pna˛ poz˙yteczna˛ rzecza˛ jest uprzedzic´ atak przeciwnika.
CHIA LIN: Wielki Ksia˛z˙e˛ powiedział: „Generał szukaja˛cy zwycie˛stw
z obna˙zonym mieczem nie jest dobrym strategiem”.
WANG HSI: Je´sli nie mo˙zesz zdusi´c w zarodku planów wroga lub
przeszkodzi´c jego sprzymierze ´ncom w zjednoczeniu si˛e – ostrz swój
or˛e˙z do zwyci˛eskiej bitwy.
Najgorsza˛ strategia˛ jest atak na miasta. Rób to tylko w ostateczno-
´sci. Aby przygotowa´c do obl˛e ˙ zenia tarany, wozy i konieczne uzbrojenie –
potrzeba trzech miesi˛ecy. Usypanie platform ziemnych, potrzebnych do
ataku na mury, zajmie kolejne 3 miesia˛ce. Jes´li generał nie potrafi trzymac´
na wodzy swego temperamentu i ka˙ ze forsowa´c mury miasta ˙zołnierzom
na sposób mrówek, trzecia ich cz˛e´s´c zostanie wybita bez zdobycia miasta.
Sta˛d niepowodzenie takiego poste˛powania.
TU MU: Wpó´znej epoceWei, cesarz T’aiWu wysłał 100 000 wojowników,
aby zaatakowali dowódców pa´nstwa Sung, Tsang Chih i Yu
T’ai. Cesarz najpierw zaprosił generała Tsang Chih na wino. Ten,
w odpowiedzi oddał mocz do filiz˙anki i wysłał ja˛ cesarzowi. T’ai Wu
uniesiony gniewem od razu zaatakował miasto, nakazuja˛c z marszu
forsowac´ mury z˙ołnierzom, bez urza˛dzen´ oble˛z˙niczych. Oddziały
wspinały si˛e mozolnie na mury, a po trzydziestu dniach ´smier´c zabrała
połowe˛ atakuja˛cych.
Dlatego najwyz˙ sza˛ sztuka˛ jest zwycie˛z˙yc´ armie˛ wroga bez wydania
bitwy. Zaja˛c´ miasta wroga bez oblegania i zaja˛c´ tereny jego pan´ stwa bez
inwazji.
23
LI CH’ÜAN: Zwycie˛z˙aj strategia˛ strategie˛.
W pó´znej epoce Haam, markiz prowincji Tsan Tsang Kung, zaatakował
powstanie „yao” w prowincji Yüan Wu, lecz upływały miesia
˛ce, a on nie mógł zaja˛c´ miasta. Jego oficerowie i z˙ołnierze byli
chorzy, a z ich odzie˙zy pozostały łachmany. Król pa´nstwa Thung Hai
zwrócił si˛e do generała Tsang Kunga: „Zgromadziłe´s oddziały i otoczyłe
´s wroga, który gotowy jest walczy´c do ´smierci. Nie ma w tym
˙zadnej strategii. Powinni´smy si˛e wycofa´c. Pozwólmy im uwierzy´c,
z˙e droga ucieczki jest wolna; skorzystaja˛ z tego, rozprosza˛ sie˛ i rozcia˛-
gna˛ szyki.Wtedy komendanci wiosek wyłapia˛ ich pojedynczo”. Tsang
Kung zgodził sie˛ ze swym dowódca˛ i wkrótce schwytał Yüah Wu –
przywódc˛e rebeliantów.
Twoim celem musi byc´ zachowanie porza˛dku Nieba. Wtedy nie
stracisz swoich oddziałów, a twoje zdobycze pozostana˛ w całos´ci. Oto
sztuka strategii ofensywnej. Wynika z tego sztuka u˙ zycia oddziałów;
je´sli proporcja twoich oddziałów do oddziałów wroga jest jak 10 do 1 –
otocz go. Je´sli proporcja ta wynosi 5 do 1 – zaatakuj.
CHANG YÜ: Je´sli nasza siła jest pi˛eciokrotnie wy˙zsza od siły wroga,
daj˛e zna´c o swojej obecno´sci, zwodz˛e go biciem w b˛ebny i hałasem,
który rozlega si˛e od wschodu, gdy ja mam zamiar atakowa´c z zachodu.
Jes´li siła wroga dwukrotnie przewyz˙ sza twoja˛, spróbuj poróz˙nic´ jego
wojsko.
24 ROZDZIAŁ III. STRATEGIA ATAKU
TU YU: Je˙zeli dwukrotna przewaga twojej armii jest niewystarczaja
˛ca, aby przeprowadzic´ kampanie˛, uz˙yj destrukcyjnej siły, aby wprowadzic
´ ja˛ do armii wroga.
Wielki Ksia˛z˙e˛ stwierdził: „Jes´li ktos´ nie jest w stanie wywrzec´ wpływu
na armi˛e wroga, nie zasługuje na miano dobrego stratega”.
Je´sli dojdziesz do porozumienia cho´cby z jednym oddziałem wroga,
mo˙ zesz u˙zy´c go do wprowadzenia zam˛etu w jego szeregach.
HO YEN-HSI: Do takich warunków mo˙ze doprowadzi´c tylko wytrawny
dowódca.
Je´sli wróg jest słabszy liczebnie, b˛edziesz w stanie go wyeliminowa´c.
TU MU: Jes´li jednak twoje oddziały nie sa˛ równe sile wroga, musisz
grac´ na zwłoke˛. Czekaj na lepsza˛ okazje˛, uwierz w zwycie˛stwo i zaatakuj
z brawura˛.
CHANG YÜ: Je´sli wróg jest silny, a ja jestem słaby, czekam na sprzyjaja
˛ce okolicznos´ci, odwlekaja˛c atak. W tym przypadku odwaga
generałów oraz przygotowanie oddziałów musza˛ byc´ odpowiednie do
sytuacji. Je´sli ja jestem skoncentrowany, a wróg rozproszony i je´sli
jestem pełen wigoru, a on jest słaby, wtedy nawet jez˙eli ma liczebna˛
przewag˛e, mog˛e wypowiedzie´c bitw˛e.
Jes´li jednak wszelkie okolicznos´ci sa˛ nieodpowiednie, musze˛ przygotowac
´ sie˛ do ucieczki. Posiadaja˛c mała˛ siłe˛, lepiej sprzymierzyc´ sie˛ z liczebniejsza
˛ armia˛.
CHANG YÜ: Mencjusz powiedział: „Małe rzeczywi´scie nie mo˙ze
równa´c si˛e z wielkim. Nie mo˙zna porówna´c słabego z silnym, przeciwstawi
´c kilku ludzi tłumowi”.
Naczelny wódz jest opiekunem pa´ nstwa. Je´sli jego opieka jest wsz˛edzie
odczuwalna, pa´nstwo rzeczywi´scie mo˙ ze by´c silne. Je´sli tak nie jest,
całe pa´nstwo b˛edzie słabe.
CHANG YÜ: Wielki Ksia˛z˙e˛ stwierdził: „Ten monarcha, który pozyskał
odpowiedniego dowódc˛e, prosperuje. Ten, który tego nie dokonał,
popadnie w ruin˛e”.
Oto trzy warunki, które sprawiaja˛, z˙ e dowódca moz˙ e byc´ przyczyna˛
niepowodze´n swojej armii:
25
1. Je´sli jest ignorantem, armia nie b˛edzie si˛e rozwija´c. Je´sli ma si˛e wycofa
´c, nie b˛edzie wiedział, kiedy to zrobi´c. Nazywa si˛e to „szwankowaniem”
armii.
CHIA LIN: Natarcie oraz wycofanie si˛e armii powinno by´c
kontrolowane przez dowódce˛, zgodnie z aktualnie rozwijaja˛ca˛ sie˛
sytuacja˛. Nie ma nic gorszego jak wydawanie w czasie wojny
pałacowych rozkazów.
Jes´li ktos´ jest nieudolnywkierowaniu kampania˛wojenna˛, nie be˛dzie
równiez˙ zdolny w administrowaniu armia˛. Dotyczy to zarówno generałów,
jak i oficerów, którzy na skutek sprzecznych rozkazów
zostana˛wprowadzeni w bła˛d.
T’SAO T’SAO: Armia nie ulegnie destrukcji, je´sli przestrzegane
sa˛ odpowiednie zasady wojskowej etykiety.
TU MU: Tak długo, jak długo przestrzegane sa˛ odpowiednie zasady,
prawa i dekrety, armia zachowuje porza˛dek. Jes´li te same
zasady odnosza˛ sie˛ do kierowania pan´ stwem, oficerowie be˛da˛
godni zaufania.
CHANG YÜ: Przy kierowaniu pa´nstwem powinny by´c stosowane
zasady prawos´ci i łagodnos´ci, ale nie sa˛ one wystarczaja
˛ce przy kierowaniu armia˛. Oportunizm i gie˛tkos´c´ sa˛ uz˙ywane
przy zarza˛dzaniu armia˛ nie nadaja˛ sie˛ jednak do kierowania
pa´nstwem.
2. Ignorancja w problemach dowodzenia niszczy w armii atmosfer˛e
odpowiedzialno´sci.
WANG HSI: Je´sli powierzymy administracj˛e armii ignorantowi
w sprawach wojennych, wtedy wprowadzimy tam chaos i frustracj
˛e w´sród ˙zołnierzy. Cała armia b˛edzie kulała. To dlatego Pei
Tu wniósł petycj˛e do monarchy, aby zatwierdzi´c politycznego komisarza
armii tylko w tym przypadku, gdy b˛edzie on w stanie
podbi´c obce pa´nstwo.
CHANG YÜ: W dawnych czasach dworscy urz˛ednicy byli
powoływani na komisarzy armii, i mówia˛c wprost, było to bardzo
złe.
26 ROZDZIAŁ III. STRATEGIA ATAKU
3. Je´sli w armii panuje nieład i w jej szeregach nie ma zaufania pomi˛edzy
oficerami a z˙ołnierzami, przywódcy sa˛siednich pan´ stwbe˛da˛odnosi
´c sukcesy. To wła´snie rozumie si˛e przez powiedzenie: „Pomieszana
armia staje sie˛ przyczyna˛ cudzych zwycie˛stw”.
Wielki Ksia˛z˙ e˛ Meng powiedział: „Jes´li ktos´ jest zmieszany, nie moz˙ e
odpowiedzie´c wrogowi”.
LI CH’ÜAN: Nieodpowiedzialna osoba nie mo˙ze by´c powołana
na dowódc˛e.
Lin Hsiang Yu, pierwszy minister pa´nstwa Chao Chao, powiedział:
„Chao Kua z pewnos´cia˛ potrafi czytac´ ksia˛z˙ki napisane
przez swego ojca, jednak nie zapobiega to jego ignorancji w odniesieniu
do cia˛głych zmian zachodza˛cych w otoczeniu. Teraz,
WaszaWysokos´c´, uczyniłes´ go w swoimimieniu dowódca˛armii –
powiniene´s rozwa˙zy´c ten problem”.
Oto pie˛c´ okolicznos´ci, w których moz˙na bez trudu osia˛gna˛c´ zwyci
˛estwo:
1. Je ˙ zeli wiadomo, kiedy nale ˙zy zaatakowa´c, a kiedy mo˙zna przegra´c
walk˛e.
2. Jez˙ eli ma sie˛ dowódce˛, który rozumie, jak uz˙yc´ siły przewaz˙ aja˛cej,
ale i niedostatecznej, aby wojn˛e wygra´c.
TU YU: Czasem zachodza˛ takie okolicznos´ci na wojnie, z˙e nie
moz˙na uderzyc´ siła˛ przewaz˙aja˛ca˛, a nawet takie, z˙e słabszy
pokona silniejszego. Kto´s, kto panuje nad okoliczno´sciami, zwyci
˛e˙zy.
3. Zwycie˛z˙y ten, którego z˙ołnierze sa˛ zjednoczeni wola˛ zwycie˛stwa.
TU YU: Dlatego Mencjusz powiedział: „Pora roku nie jest tak
waz˙na, jak ukształtowanie terenu, a i te dwie okolicznos´ci nie sa˛
tak wa˙zne, jak wi˛e´z i harmonia mi˛edzy lud´zmi”.
4. Zwyci˛e ˙zy ten, kto jest rozwa˙zny, tym łatwiej, je´sli jego wróg jest lekkomy
´slny.
CHEN HAO: Stwórz niezłomna˛ armie˛ i oczekuj momentu słabo
´sci wroga.
27
HO YEN-HSI: Pewien dostojnik powiedział: „Przest˛epstwem jest
polega´c na chłopstwie i nie przygotowa´c si˛e do wojny. Przygotowanie
na wszystkie ewentualno´sci jest powodem do dumy”.
5. Zwycie˛z˙y tez˙ ten, którego generałowie sa˛przygotowani, amonarcha
mu sprzyja.
TU YU: Dlatego mistrzWang powiedział: „Nominacje sa˛ rzecza˛
króla, za´s wydanie bitwy to decyzja generała”.
WANG HSI: Suweren o wielkim charakterze i inteligencji b˛edzie
w stanie rozpozna´c odpowiedniego człowieka. Mo˙ze obdarzy´c go
zaufaniem i oczekiwa´c spokojnie rezultatów jego działania.
HO YEN-HSI: W czasie jednego kroku na wojnie mo˙ze zaj´s´c sto
zmian. Jes´li widzisz, z˙e moz˙esz posuna˛c´ sie˛ naprzód, robisz to.
Je´sli za´s widzisz wielkie trudno´sci, wycofujesz si˛e. Oczekiwanie
na rozkaz króla w takich okoliczno´sciach byłoby tym samym,
co oczekiwanie na rozkaz wyskoczenia z ognia. Zanim to nasta
˛pi, wystygna˛ popioły. Nieraz w czasie kampanii wymagane
sa˛ konsultacje z komisarzem armii. Jest to tak, jakby ktos´ buduja
˛cy dom w poprzek drogi, szukał pomocy ws´ród tych, którzy jej
uz˙ywaja˛. Oczywis´cie takiego zamiaru nie moz˙na przeprowadzic´.
Odda´c ster pa´nstwa w r˛ece kompetentnego generała i jednocze-
´snie prosi´c go o zdawanie relacji z przebiegu kampanii wojennej
przypomina oddanie czarnego konia w r˛ece chana, a nast˛epnie
nakazanie mu schwytanie dawnego wła´sciciela.
Oto wymieniono pie˛c´ okolicznos´ci, które wskazuja˛ droge˛ do zwycie˛-
stwa. Dlatego stwierdziłem: „Poznaj dobrze wroga i poznaj dobrze siebie,
awstu bitwach nie doznasz kl˛eski”. Je´sli ignorujesz wroga, a dobrze znasz
tylko swoje siły, masz równe szanse˛ na zwycie˛stwo i przegrana˛. Jes´li nie
liczysz sie˛ ani z siła˛ wroga, ani tez˙ nie znasz własnej siły, moz˙ esz byc´
pewny, ˙ ze poniesiesz kl˛esk˛e w ka˙ zdej bitwie.
LI CH’ÜAN: Tacy ignoranci zwani sa˛ „Szalonymi Rozbójnikami”.
Jak moga˛w ogóle oczekiwac´ powodzenia?”

IV
POTENCJAŁ ARMII
Wczasach staro˙zytnych sławni wojownicy najpierw czynili siebie niezłomnymi,
a dopiero potem oczekiwali na moment słabo´sci wroga.
Niezłomnos´c´ zalez˙y od ducha. Lekkomys´lnos´c´ jest sprawa˛ nieuwagi.
Zgodnie z tym ci, którzy byli doskonali w walce, mogli uczyni´c siebie
niezłomnymi wiedza˛c, z˙ e nigdy nie moz˙na miec´ całkowitego wpływu na
osłabienie wroga.
MEI YAO-CH’EN: To, co moge˛ uczynic´ ze soba˛, zalez˙y tylko ode
mnie. Nie mog˛e by´c pewny tego, co zale˙zy od wroga.
Dlatego mówi si˛e, ˙ ze kto´s mo˙ ze wiedzie´c jak zwyci˛e ˙zy´c, lecz nigdy
nie ma pełnej gwarancji zwyci˛estwa. Niezłomno´s´c polega na doskonałej
samoobronie oraz na stworzeniu mo˙ zliwo´sci zwyci˛estwa poprzez szybki
atak. Bronisz sie˛ wtedy, kiedy twoja siła nie jest porównywalna z siła˛
wroga, atakujesz wtedy, kiedy masz przewag˛e. Doskonali w sztuce samoobrony
ukrywali si˛e na Dziewi˛eciu Planach Ziemskich, a ci, doskonali
w szybkim ataku potrafili przemieszcza´c si˛e na Planach Dziewi˛eciu
Niebios. Umieli doskonale si˛e ukry´c, a tak ˙ ze w odpowiedniej chwili błyskawicznie
zaatakowa´c, aby odnie´s´c zupełne zwyci˛estwo.
TU YU: Eksperci w przygotowaniu obrony rozwa˙zali przede wszystkim
przeszkody terenu, takie jak góry, rzeki, wa˛wozy. Potrafili tak sie˛
ukry´c, ˙ze wróg nie był w stanie ich zaatakowa´c. W tajemnicy rozwa
˙zali swoje plany. Rozwa˙zali wnikliwie pory roku i ukształtowanie
terenu. Mogli spowodowa´c powód´z lub po˙zar. Zale˙znie od sytuacji
działali tak, ˙ze wróg nie był w stanie si˛e przygotowa´c. Atakowali
szybko jak grom z jasnego nieba.
29
30 ROZDZIAŁ IV. POTENCJAŁ ARMII
Osia˛ganie zwycie˛stwawzwykły sposób nie stanowi szczytu osia˛gnie˛c´.
LI CH’ÜAN: Kiedy chan Hsin podbijał pa´nstwo Chao, wmaszerował
do Dobrego Wa˛wozu przed s´niadaniem i zwrócił sie˛ do armii tymi
słowy: „Teraz mo˙zemy zniszczy´c armi˛e Chao, a potem spotkamy si˛e
na posiłku”. Generałowie byli zm˛eczeni marszem przez góry i nieche
˛tnie sie˛ zgodzili. Chan Hsin ustawił swa˛ armie˛ wzdłuz˙ płyna˛cej
wa˛wozem rzeki blisko tyłów armii Chao, która przygotowywała sie˛
tutaj do s´niadania. Obserwuja˛c armie˛ wroga z˙ołnierze Chao wybuchn
˛eli ´smiechem: „Dowódca Chan nie zna si˛e na u˙zywaniu oddziałów”.
Chan Hsin, znajduja˛c sie˛ na straconej pozycji, jednak wydał bitwe˛
i zwyci˛e˙zył. Jego ˙zołnierze zasiedli do posiłku, a po ´sniadaniu uci˛eto
głow˛e przywódcy wroga, ksi˛eciu Cheng A´ n. Oto przykład, ˙ze przewaga
liczebna to nie wszystko.
Nie jest szczytem stylu zwyci˛e ˙zy´c w bitwie i zosta´c obwołanym „ekspertem”
walki. Nie sztuka wygrac´, kiedy ma sie˛ wielka˛przewage˛. Odróz˙ -
nianie sło ´nca od ksi˛e ˙ zyca, nie stanowi próby ostro´sci wzroku, a usłyszenie
grzmotu nie wymaga doskonałego słuchu. Dla niektórych zrobienie
wykopków jesienia˛ nie jest dowodem wielkiej siły.
CHANG YÜ: Sun Tzu przez jesienne wykopki rozumie kopanie jam
przez króliki, dla których czynno´s´c ta nie stanowi problemu.
Staroz˙ytni nazywali ekspertami walki tych, którzy z łatwos´cia˛wygrywali.
Dlatego osia˛gnie˛cie zwycie˛stwa przez mistrza walki nie było poczytywane
za przejaw ma˛dros´ci, ani mu nie przynosiło to wielkiej sławy.
TU MU: Zwyci˛estwo przed ostatecznym wyklarowaniem si˛e sytuacji
nie le˙zy w mocy zwykłego człowieka. Autor takiego zwyci˛estwa nie
osia˛ga rozgłosu. Zanim zakrwawił swe ostrze, wrogie pan´ stwo poddało
si˛e.
HO YEN-HSI: Je´sli potrafisz zmusi´c wroga do poddania si˛e bez walki,
nikt nie zaprzeczy twojej warto´sci.
Mistrz walki osia˛ga zwycie˛stwa bez gniewu. Oznacza to, z˙ e czegokolwiek
sie˛ podejmuje, osia˛ga powodzenie i zwycie˛z˙ a udaremniaja˛c jedynie
plany wroga.
CHEN HAO: Nie przewiduj˛e w swoich planach zb˛ednych ruchów
i ani jednego kroku w desperacji.
31
Dlatego tez˙ doskonały dowódca zajmie taka˛ pozycje˛, w której jego
plany nie moga˛ byc´ udaremnione i w opanowaniu wroga spokojnie liczy
na brak oporu. Zwycie˛ska armia, która osia˛ga zwycie˛stwo zanim wyda
bitwe˛, jest armia˛, która stara sie˛ nie dopus´cic´ do walki, a mimo to wygrywa.
TU MU: Ksia˛z˙e˛ Li Ching z pan´ stwa Wei powiedział: „Najwyz˙sza˛
dyspozycja˛ generała jest jasnos´c´ widzenia, harmonia charakteru, odpowiednia
strategia poła˛czona z umieje˛tnos´cia˛ planowania, zrozumienie
zmieniaja˛cych sie˛ pór roku oraz ludzkiej natury. Generał,
który nie spełnia tych warunków lub lekcewa˙zy sztuk˛e wytrwało´sci
oraz gi˛etko´sci, mo˙ze zosta´c poddany naciskowi wroga, naciera nieudolnie,
rozgla˛da sie˛ na prawo i lewo za sprzymierzen´ cami.Nie be˛dzie
on w stanie stworzy´c dobrego planu. Chwiejny i naiwny, polega na
nieprawdziwych pogłoskach, daja˛c wiare˛ niesprawdzonym informacjom.
Jest nie´smiały w natarciu i odwrocie jak lis, jego oddziały poruszaja
˛ sie˛ skokami. Prowadzi tysia˛ce ludzi prosto w ukrop lub ogien´ ,
tak jakby prowadził krowy i woły prosto w paszcz˛e lwów i tygrysów”.
Doskonali w wojennym rzemio´sle kultywowali TAO, zachowywali
spokój i naturalne zasady, i dlatego byli zdolni do prowadzenia zwyci˛eskiej
strategii.
32 ROZDZIAŁ IV. POTENCJAŁ ARMII
TU MU: Tao jest droga˛humanitaryzmu i przestrzegania pierwotnych
praw. Prawa pisane to przepisy i regulacje instytucji. Ci, którzy osia˛-
gn˛eli biegło´s´c w sztuce walki, najpierw kultywowali swój humanitaryzm
i naturalne prawa, dopiero pó´zniej zwracali uwag˛e na prawa
społeczne i przepisy. Przez to ich rza˛dy były nieodczuwalne.
Elementy sztuki wojennej to po pierwsze: charakterystyka przestrzeni,
na której odbywa si˛e wojna; po drugie: ocena warunków zewn˛etrznych;
po trzecie: kalkulacja; po czwarte: konfrontacja sił własnych i wroga; po
pia˛te: szansa zwycie˛stwa.
Charakterystyka przestrzeni zale ˙zy od ukształtowania terenu.
Warunki zewne˛trzne wynikaja˛ z analizy odległos´ci oraz rozwaz˙ enia
warunków liczebno´sci armii i uzbrojenia. Zwyci˛estwo zale ˙zy od trafnej
analizy liczebno´sci sił własnych i wroga.
HO YEN-HSI: Poj˛ecie terenu zawiera w sobie ocen˛e typu podło˙za
oraz ukształtowania terenu, za´s rozwa˙zenie wszystkich danych jest
kalkulacja˛. Zanim armia wyruszy, nalez˙y zrobic´ kalkulacje uwzgle˛dniaja
˛c trudnos´ci na terenie wroga: czy drogi sa˛ proste czy kre˛te; jaka
jest liczba jego oddziałów; jaka jest jako´s´c wyposa˙zenia jego armii oraz
jakie morale z˙ołnierzy. Kalkulacje sa˛ robione z punktu widzenia szans
zaatakowanie wroga, dopiero potem ogłasza si˛e mobilizacj˛e i tworzy
oddziały.
Dlatego armia nastawiona na zwycie˛stwo posiada stukrotna˛przewage˛
przeciw odrobinie, a przegrana armia jest odrobina˛ przeciwstawiona˛ stu
funtom. Dzieje sie˛ tak, poniewaz˙ dyspozycja˛ zwycie˛skiego generała jest
przygotowanie tak dobrze swoich ludzi do walki, z˙ e sa˛ niczym masy
wody nagle uwolnionej przez przerwana˛ tame˛.
CHANG YÜ: Natura˛ wody jest omijanie przeszkód i wzniesien´
w spływaniu w dół. Kiedy tama zostanie przerwana, woda wyrywa
sie˛ z nieposkromiona˛ siła˛. Wygla˛d armii nacieraja˛cej z wielkim impetem
przypomina uderzenie takiej wody. Armia naciera wtedy na
nieprzygotowanego wroga, omija jego umocnienia, przenika przez
szczeliny jego szeregów, tak jak rwa˛ce wody, nic nie jest w stanie jej
zatrzyma´c.
V
SIŁA RAZ˙ENIA
Kierowanie wieloma ludz´mi zbliz˙one jest do kierowania mała˛ grupa˛.
To kwestia odpowiedniej organizacji.
CHANG YÜ: Aby kierowac´ wielka˛ masa˛ z˙ołnierzy, trzeba najpierw
wyznaczyc´ zakres obowia˛zków generałów i podległych im oficerów,
ustali´c zakres odpowiedzialno´sci oraz rangi i stopnie wojskowe. Pojedynczy
człowiek to jednostka, dwóch ludzi to para, trzech to trio. Para
oraz trio tworzy pia˛tke˛, która jest oddziałem. Dwa oddziały tworza˛
sekcje˛, pie˛c´ sekcji tworzy pluton, dwa plutony tworza˛ kompanie˛, dwie
kompanie batalion, dwa bataliony regiment, dwa regimenty tworza˛
grupe˛, dwie grupy brygade˛, zas´ dwie brygady składaja˛ sie˛ na armie˛.
Kaz˙da z tych jednostek jest kierowana przez wyz˙sza˛ i kontroluje jednostke
˛ niz˙sza˛. Kaz˙da jest odpowiednio szkolona. Dzie˛ki temu pojedynczy
człowiek moz˙e kierowac´ milionowa˛ rzesza˛, jak gdyby kierował
kilkoma lud´zmi.
Dzi˛eki temu kontrolowanie wielu jest tym samym, co kontrolowanie
kilku. Jest to kwestia organizacji i systemu oznacze´ n.
CHANG YÜ: Jes´li oddziały sa˛ uzbrojone, sa˛ one rozdzielone tak, z˙e
ani uszy nie słysza˛ ich wyraz´nie, ani oczy jasno nie widza˛. Dlatego
oficerowie oraz z˙ołnierze sa˛ szkoleni w odczytywaniu sygnałów wioda
˛cych do ataku lub odwrotu. Sygnały te obserwuje sie˛ poprzez ruch
flag i proporców poruszaja˛cych lub zatrzymuja˛cych sie˛ na odpowiedni
dz´wie˛k gongów lub be˛bnów. Z˙ aden wóz bojowy nie poruszy sie˛ samotnie,
bez sygnału, nie odwa˙zy si˛e te˙z zjecha´c z pola walki.
W ten sposób armia jest przygotowana do odparcia wroga bez obawy
pomieszania szyków w czasie bitwy odpowiadaja˛c na „naturalna˛” i „niezwykła
˛” siłe˛.
33
34 ROZDZIAŁ V. SIŁA RAZ˙ENIA
LI CH’ÜAN: Siła, która uderza na armi˛e od czoła, zwana jest „naturalna
˛”, ta która uderza na skrzydła, zwie sie˛ „niezwykła˛”. Z˙ aden
dowódca z˙adnej armii nie moz˙e wydobyc´ sie˛ z okra˛z˙enia nie uz˙ywaja˛c
„niezwykłej” siły (chi).
HO YEN-HSI: Pozwalam wrogowi uznac´ moja˛ „normalna˛” siłe˛ za
„niezwykła˛”, a „niezwykła˛” za „normalna˛”. Co wie˛cej „normalna”
siła moz˙e zmienic´ sie˛ w „niezwykła˛” i odwrotnie.
Rzucam swoje oddziały przeciwko wrogowi, jak mły´ nskie kamienie
przeciwko jajkom. Jest to ilustracja działania twardego przeciwko pró˙ zni.
T’SAO T’SAO: Zawsze u˙zyj solidnego ataku przeciw słabo´sci.
Uz˙yj w bitwie „konwencjonalnej” siły do nawia˛zania akcji bojowej,
za´s „niezwykłej” (chi) siły do zdobycia zwyci˛estwa. Dlatego mo˙ zliwo´sci
tych, biegłych w uz˙yciu „niezwykłej” siły chi sa˛ nieskon´ czone, jak nieskon
´ czone jest Niebo i Ziemia, sa˛ tak niewyczerpane jak wody wielkich
rzek.Wyczerpuja˛ sie˛ one i odnawiaja˛ cyklicznie tak jak poruszenia Słon´ ca
i Ksie˛z˙yca. Zamieraja˛ i odradzaja˛ sie˛ odnowione jak przemijaja˛ce pory
roku. Jest tylko pi˛e´c tonów muzycznych, lecz melodii jest tak niesko ´ nczenie
wiele, z˙ e jeden człowiek nie mógłby ich wysłuchac´ w cia˛gu całego
swego ˙ zycia. Jest tylko pi˛e´c podstawowych kolorów, lecz ich kombinacje
sa˛ tak nieskon´ czone, z˙ e nie moz˙na ich sobie wszystkich wyobrazic´.
Jest tylko pie˛c´ zasadniczych smaków, lecz ich kompozycje sa˛ tak liczne,
˙ ze jeden człowiek nie mógłby ich zazna´c przez całe ˙ zycie. W bitwie u˙ zywane
sa˛ tylko siły „naturalne” (konwencjonalne) i „nadnaturalne” (chi),
lecz ich kombinacje sa˛ niezliczone, nikt nie byłby w stanie ich wyliczyc´.
Te dwie siły współpracuja˛ i ich poła˛czenia sa˛ niewymierne. Przypominaja˛
prace˛ poła˛czonych kół. Któz˙ mógłby stwierdzic´, gdzie kon´ czy sie˛ jedno,
a drugie zaczyna?
Kiedy rwa˛ce wody znosza˛ zapory, dzieje sie˛ to z powodu ich siły uderzenia.
Kiedy kły wilka rozdzieraja˛ ciało ofiary, dzieje sie˛ to z powodu ich
ostro´sci i ataku na ofiar˛e w odpowiednim momencie.
TU YU: Uderz na wroga z taka˛ szybkos´cia˛, jak jastrza˛b spada na swa˛
zdobycz. Spada on dokładnie na kark ofiary, poniewa˙z wybrał precyzyjnie
moment uderzenia. Moment ataku jest zsynchronizowany
z miejscem, w którym znajduje si˛e ofiara.
Dlatego siła uderzenia dobrze wyszkolonegowsztuce walki jest nie do
odparcia, a jego atak precyzyjnie wymierzony. Jego energia jest tak wielka
jak pe˛dza˛cego bawołu uwolnionego w odpowiednim czasie.
35
Tumult i zgiełk bitewny wydaje si˛e chaosem, lecz nie ma tu miejsca na
nieporza˛dek. Oddziały wydaja˛ sie˛ okra˛z˙one, lecz moga˛ byc´ niepokonane.
LI CH’ÜAN: Podczas bitwy wszystko wydaje si˛e by´c zgiełkiem
i zamieszaniem. Jednak chora˛gwie i proporce podaja˛ kierunki ataku,
a dz´wie˛ki cymbałów przekazuja˛ rozkazy dowódcy.
Pozorne zamieszanie jest w istocie efektem dobrego porza˛dku, pozorne
tchórzostwo – efektem rozwa˙ znej odwagi, pozorna słabo´s´c mo˙ ze by´c
efektem ukrytej siły.
TU MU: Stwierdzenia te oznaczaja˛, z˙e jes´li ktos´ z˙yczy sobie wprowadzi
´c nieład w szyki wroga, sam musi by´c mocno zdyscyplinowany.
Tylko wtedy moz˙e unikna˛c´ poraz˙ki. Ten, kto chce udac´ tchórzliwos´c´
i oczekuje wroga w gł˛ebokim ukryciu, musi by´c niezwykle odwa˙zny,
tylko wtedy b˛edzie w stanie symulowa´c l˛ek. Ten, kto chce si˛e wyda´c
wrogowi słaby, aby sprowokowa´c go do ataku, musi by´c niezwykle
mocny. Tylko wtedy mo˙ze udawa´c słabo´s´c.
Porza˛dek lub nieporza˛dek zalez˙ a˛ od organizacji. Odwaga lub tchórzostwo
zalez˙ a˛ od okolicznos´ci, siła lub słabos´c´ od (wrodzonych) predyspozycji.
LI CH’ÜAN: Jes´li oddziały zajmuja˛ dogodna˛ sytuacje, to tchórz staje
sie˛ odwaz˙ny. Jes´li ja˛ straca˛, odwaz˙ny staje sie˛ tchórzem. W sztuce
wojny nie ma ustalonych reguł. Zmieniaja˛ sie˛ one i zalez˙a˛ od okoliczno
´sci.
Dlatego biegli w prowokowaniu wroga do ataku tworza˛ sytuacje˛, do
której wróg musi sie˛ dostosowac´. Zwabiaja˛ go czyms´, co jest dla niego
atrakcyjne i zastawiwszy pułapke˛, czekaja˛ na jego ruch dobrze przygotowani.
Dlatego do´swiadczony dowódca stara si˛e o zwyci˛estwo w ka˙zdych
okolicznos´ciach, niewiele polegaja˛c na doradcach.
CHEN HAO: Eksperci walki polegaja˛na oporze i praktyce, nie pokładaja
˛ całej nadziei w swoich oddziałach.
Ekspert walki rozwa˙ znie dobiera swoich ludzi, aby byli w stanie działa
´c w ka˙ zdej sytuacji.
LI CH’ÜAN: Odwaz˙ny moz˙e podja˛c´ walke˛, ostroz˙ny powinien
przyja˛c´ pozycje˛ obronna˛, ma˛dry powinien zaja˛c´ sie˛ doradzaniem.
W ten sposób talent ka˙zdego ˙zołnierza jest wykorzystany.