Sun Tzu - Sztuka Wojny cz.3

ROZDZIAŁ V. SIŁA RAZ˙ENIA
TU MU: Nie oczekuj wypełnienia obowia˛zków od tego, kto jest pozbawiony
talentu.
Kiedy T’sao T’sao zaatakował Chang Lu w prowincji Han Chung,
wystawił generałów Chang Liao, Li Tien oraz Lo Chin aby komenderowali
ponad tysia˛cem ludzi w obronie miasta Ho Fei. T’sao T’sao
wysłał instrukcje do inspektora armii Hsieh Ti i napisał na wierzchu
koperty: „Otworzyc´ tylko wtedy jes´li wywrotowcy powróca˛”.
Wkrótce potem Sun Ch’üan z pan´ stwa Wu z setka˛ tysie˛cy ludzi oblegli
Ho Fei. Generałowie otworzyli koperte˛ z instrukcja˛ i przeczytali:
„Je´sli Sun Ch’üan powróci, generałowie Chang oraz Li powinni wycofa
´c si˛e z walki, miasta powinien broni´c generał Lo. Inspektor armii
nie powinien bra´c udziału w bitwie. Wszyscy pozostali generałowie
powinni zaanga˙zowa´c wroga”. Chang Liao powiedział: „Nasz pan
podró˙zuje daleko. Je´sli b˛edziemy oczekiwa´c na odsiecz, wróg w tym
czasie mo˙ze nas zniszczy´c, dlatego instrukcja powiada, ˙ze zanim wróg
si˛e skoncentruje, powinni´smy nagle zaatakowa´c w celu st˛epienia jego
ostrzy i utrzymania morale naszych oddziałów. Dopiero wtedy mo-
˙zemy obroni´c miasto. Od tego jednego ruchu zale˙zy zwyci˛estwo lub
pora˙zka”. Li Tien oraz Chang Liao wycofali si˛e z linii ataku, natarli
na wroga, morale armii pa´nstwa Wu zostało utrzymane. Nast˛epnie
powrócili, aby pozostałe oddziały bronia˛ce miasta poczuły sie˛ bezpieczne.
Sun Ch’üan napierał na mury miasta przez dziesi˛e´c dni,
lecz nie mógł zdoby´c miasta i wycofał si˛e. Historyk Sun Sheng tak
skomentował te wydarzenia: „Wojna jest polem do oszustw, tak jak
w przypadku obrony Ho Fei, której utrzymanie wisiało na włosku.
Jes´li ktos´ polega jedynie na odwaz˙nych oficerach, kochaja˛cych walke˛,
mo˙ze popa´s´c w kłopoty. Je´sli za´s pokłada zaufanie w tych rozwa˙znych,
to ich serca pełne obaw moga˛wywies´c´ go z opałów”.
CHANG YÜ: Metoda awansowania ludzi polega na tym, aby odpowiednio
umies´cic´ rozsa˛dnych i głupców, ma˛drych i odwaz˙nych.
Nalez˙y przydzielic´ im zadania tam, gdzie be˛da˛ mogli sie˛ z nich
wywia˛zac´. Nie nalez˙y angaz˙owac´ ludzi do działan´ , do których sie˛
nie nadaja˛. Dobieraj ich odpowiednio do ich zdolnos´ci i moz˙liwos´ci
wykonania powierzonych zada´ n.
Ten, kto analizuje sytuacj˛e, u˙zywa oddziałów tak, jak ten, który stacza
po zboczu wielkie kłody lub kamienie. Natura grubych kłód lub głazów
jest taka, z˙ e na płaskim terenie sa˛ nieruchome, zas´ na pochyłos´ci same staczaja
˛ sie˛. Jes´li napotkaja˛ wyste˛p zatrzymuja˛ sie˛, jes´li zbocze jest strome
37
i gładkie tocza˛ sie˛ dalej z impetem. Dlatego energia dobrze dowodzonych
oddziałów, moz˙ e byc´ porównana do energii głazów, które staczaja˛
si˛e z wyniosłych gór.
TU MU: Tym sposobem ktos´ moz˙e uz˙ywac´ niewiele siły, a osia˛gna˛c´
wielki efekt.
CHANG YÜ: Li Ching powiedział: „Na wojnie mo˙zna spotka´c si˛e
z trzema rodzajami sytuacji:
1) kiedy generał jest zadowolony, ˙ze zarówno wróg jak i jego oficerowie
rwa˛ sie˛ do walki, a ich ambicje sie˛gaja˛ szczytów, niby najlz˙ejsze
obłoki; ich temperament przypomina huragan; jest to sytuacja odpowiedniego
morale armii;
2) kiedy jeden człowiek mo˙ze broni´c górskiej przeł˛eczy tak jak borsuk
swej nory lub pies swej budy; moz˙e wtedy przeciwstawic´ sie˛ tysia˛com
wrogów. Sytuacja ta zale˙zy te˙z od terenu;
3) kiedy kto´s naciera, gdy wróg jest w odwrocie, osłabiony, wygłodniały
i zm˛eczony lub gdy jego obóz nie jest umocniony, lub gdy jego
armia przeprawia si˛e przez rzek˛e. Sytuacja taka zale˙zy od stanu
wroga.”
Dlatego uz˙ywaja˛c oddziałów musisz dokładnie rozpatrzyc´ sytuacje˛,
tak jak gracz, który uderzaja˛c mocno piłka˛ o s´ciane˛ musi byc´ przygotowany
na jej silne odbicie. Przyło˙zona siła mo˙ze by´c niewielka,
a skutek ogromny.

VI
SIŁA I SŁABO´S
´C
Zazwyczaj ten, kto pierwszy zajmuje pole bitwy i tam oczekuje wroga,
jest w lepszej sytuacji ni ˙z ten, kto pó´zniej wkracza na scen˛e i rusza do
walki. Dlatego biegli w wojennym rzemios´le wpuszczaja˛ wroga na pole
bitwy, a nie sa˛ tam przez niego spychani. Ten, kto jest w stanie wpus´cic´
wroga na swój teren, czyni to uste˛puja˛c mu pola. Ten, kto umie przeciwstawi
´c si˛e sile wroga, atakuje pierwszy.
TU YU: Je´sli jeste´s w stanie utrzyma´c wszystkie wa˙zne strategicznie
punkty na swoich drogach, mo˙zesz nie obawia´c si˛e, ˙ze wróg wkroczy.
Dlatego Mistrz Wang powiedział: „Kiedy kot siedzi przed szczurza˛
dziura˛, dziesie˛c´ tysie˛cy szczurów nie moz˙e wyjs´c´ na zewna˛trz. Kiedy
tygrys strze˙ze brodu, dziesi˛e´c tysi˛ecy jeleni nie mo˙ze si˛e przeprawi´c”.
Kiedy wróg jest w lepszej sytuacji, musisz go niepokoi´c. Kiedy jest
wypocz˛ety i dobrze od˙zywiony, musisz go osłabi´c. Kiedy wypoczywa,
zmu´s go do ruchu. Pojaw si˛e w miejscu, które musi przekroczy´c i zaatakuj
z ukrycia, wtedy kiedy on si˛e tego nie spodziewa. Mo˙ zesz ´smiało przemaszerowa
´c 1 000 li bez zm˛eczenia, poniewa˙z poruszasz si˛e tam, gdzie nie
ma niebezpiecze ´ nstwa.
T’SAO T’SAO: Poruszaj si˛e tam, gdzie jest luka. Tam uderzaj i odetnij
odwrót. Zawsze uderzaj we wroga niespodziewanie.
Musisz mie´c pewno´s´c, ˙ ze uderzasz w miejscu najsłabszej obrony
a takz˙ e, z˙ e pozycje twojej obrony sa˛nie do zdobycia. Dlatego wróg nie potrafi
si˛e obroni´c przed tym, kto jest biegły w ataku, a tak ˙ ze nie jest w stanie
zaatakowa´c tego, kto jest biegły w obronie. Doskonały ekspert walki jest
subtelny i niesubstancjonalny, nie zostawia ´sladów, jest tajemniczy i bezszelestny.
Dlatego po mistrzowsku panuje nad ruchami przeciwnika.
39
40 ROZDZIAŁ VI. SIŁA I SŁABO´S
´C
HO YEN-HSI: Sprawiam, z˙e przeciwnik postrzega moja˛ siłe˛ jako
słabos´c´, a moja˛ słabos´c´ traktuje jako potencjał mojej siły. Ja zas´ powoduj
˛e, ˙ze jego siła przechodzi w słabo´s´c i oczekuj˛e na odpowiedni
moment do ataku. Zacieram swoje s´lady, tak z˙e nikt nie moz˙e za mna˛
poda˛z˙yc´. Zachowuje˛ cisze˛ i nikt nie moz˙e mnie usłyszec´.
Ci, niezachwiani w natarciu, wkraczaja˛ tam gdzie pozycje wroga sa˛
najsłabsze; ci, których nie moz˙na zatrzymac´ w odwrocie, poruszaja˛ sie˛ tak
szybko, ˙ ze nikt ich nie zatrzyma.
CHANG YÜ: Przybywaj szybko jak wiatr, poruszaj sie˛ z szybkos´cia˛
´swiatła.
Kiedy chc˛e wyda´c bitw˛e, nieprzyjaciel, nawet osłoni˛ety grubym
murem i wysoka˛ palisada˛, nie ma innego wyjs´cia, jak przyja˛c´ wyzwanie.
Dlatego te ˙z atakuj˛e jego mocno bronione pozycje, aby sprowokowa´c go
do walki. Kiedy zas´ chce˛ unikna˛c´ walki, moge˛ łatwo obronic´ sie˛ przez
rozcia˛gnie˛cie linywpoprzek traktówwioda˛cych domojego obozu.Wtedy
wróg niemoz˙ emnie swobodnie zaatakowac´, poniewaz˙ z cała˛ siła˛niemoz˙ e
uda´c si˛e tam, gdzie sobie tego ˙zyczy.
TU MU: Chu-ko Liang rozbił obóz w Yang P’ing i wydał rozkaz generałowi
Wie Yen oraz innym generałom, aby poła˛czyli siły i poda˛z˙yli
na wschód. Sam pozostawił tylko 10 000 ludzi, aby bronili miasta,
wtedy gdy b˛edzie oczekiwał na wie´sci z pola bitwy. Ssu-ma powiedział:
„Chu-ko Liang jest w mies´cie, jego oddziały sa˛ nieliczne, nie
jest zbyt silny, jego oficerowie i generałowie stracili ducha”. W tym
czasie duch dowódców Chu-ko Lianga był silny jak zwykle. Generał
zarza˛dził, aby oddziały złoz˙yły flagi i proporce, uciszyły be˛bny, nie
zezwalał na opuszczanie obozu komukolwiek. Otworzył cztery bramy
miasta i opró˙znił ulice. Ssu-ma wyczuł zasadzk˛e i wyprowadził spokojnie
swa˛ armie˛ w Północne Góry. Chu-ko Liang zwracaja˛c sie˛ do
swojego oficera sztabowego stwierdził: „Ssu-ma pomy´slał, ˙ze zastawiłem
na niego pułapk˛e i wycofał si˛e w góry”. Ssu-ma du˙zo pó´zniej
dowiedział si˛e, jaka była prawdziwa sytuacja i nie mógł od˙załowa´c
swego posuni˛ecia.
Je´sli jestem w stanie prowokowa´c posuni˛ecia wroga, a ukrywam swoje
posuni˛ecia, mog˛e si˛e skoncentrowa´c, a wróg musi si˛e podzieli´c. Je´sli ja
si˛e koncentruj˛e, kiedy on si˛e rozprasza, mog˛e u˙zy´c całej swojej siły, ˙zeby
zaatakowac´ jego pozycje. W ten sposób uzyskuje˛ miaz˙dz˙ a˛ca˛ przewage˛.
Jes´li be˛de˛ mógł wie˛kszos´cia˛ zaatakowac´ garstke˛ wroga na wydzielonej
przestrzeni, wtedy zap˛edz˛e go w kozi róg.
41
TU MU: Czasem u˙zywam lekkich oddziałów i energicznych je´zd´zców,
aby uderzy´c, gdy wróg jest nieprzygotowany. Czasem u˙zywam
silnych zaprze˛gów wołów i cie˛z˙kich wozów bojowych, aby zaja˛c´
mocna˛ pozycje˛. Moge˛ spowodowac´, z˙e załamie sie˛ lewe skrzydło jego
obrony lub omijam uderzenie jego prawego skrzydła, ukazuj˛e si˛e od
frontu tylko po to, aby skuteczniej natrze´c na tyły. W ´swietle dnia
niepokoj˛e go ruchem flag i proporców, w nocy głosem b˛ebnów
i cymbałów. Wtedy w pomieszaniu i l˛eku wróg rozdziela swe siły,
aby odpowiednio do słyszanych sygnałów przygotowa´c si˛e do obrony.
Wróg nie powinien wiedzie´c, w którym miejscu zamierzam wyda´c
bitwe˛. Jes´li tego nie wie, musi przygotowac´ sie˛ na nia˛w wielu miejscach,
zatem je´sli jest rozstawiony w wielu miejscach tam, gdzie mam zamiar
uderzy´c, nie napotkam wielkiego oporu. Je´sli umocni si˛e na froncie, jego
tyły be˛da˛ słabe. Jes´li dobrze osłoni tyły, ucierpi na tym front armii. Jes´li
przygotuje dobrze prawe skrzydło, lewe b˛edzie osłabione, je´sli umocni
lewe, to na prawym skrzydle napotkam słaby opór. Je´sli b˛edzie starał si˛e
dobrze przygotowac´ cała˛ linie˛ obrony, wtedy na całej linii be˛dzie osłabiony.
CHANG YÜ: Wróg nie jest w stanie odgadna˛c´, doka˛d udały sie˛ moje
wozy, gdzie skierowała si˛e moja kawaleria, gdzie moje oddziały rozstawiły
szyki. Dlatego musi rozdzieli´c si˛e i rozstawi´c lini˛e, aby obroni´c
kaz˙da˛ pozycje˛. W konsekwencji jego siła be˛dzie rozproszona i osłabiona
tak, ˙ze tam, gdzie mam zamiar uderzy´c, mog˛e u˙zy´c du˙zej siły
przeciwko nielicznym obro´ncom.
Ten, kto ma niewielka˛ armie˛, musi obawiac´ sie˛ ataku wroga. Zas´ ten,
kto dysponuje liczna˛ armia˛, zmusza wroga do umocnienia sie˛. Jes´li ktos´
wie, gdzie i kiedy zostanie wydana bitwa, jego oddziały moga˛ bez
przerwy maszerowa´c 1 000 li i spotka´c si˛e na umówionym miejscu. Je´sli
nie zna ani miejsca, ani czasu bitwy, prawe skrzydło jego armii nie mo˙ ze
zabezpieczy´c lewego, a lewe prawego. Nie jest on w stanie osłoni´c tyłów,
ani umocnic´ sie˛ od frontu. Tym bardziej, jes´li oddziały sa˛ od siebie oddalone
o dziesia˛tki li, a choc´by nawet o dystans kilku li.
TU YU: Dlatego biegli w sztuce wojennej wiedza˛, gdzie i kiedy be˛dzie
wydana bitwa. Wytyczaja˛ droge˛ i zapisuja˛ date˛ bitwy. Odpowiednio
dziela˛ armie˛ i maszeruja˛ na miejsce spotkania w oddzielnych kolumnach.
Ci, którzy sa˛ bardziej oddaleni (od miejsca bitwy) wyruszaja˛
pierwsi , ci którzy sa˛bliz˙ej, wyruszaja˛póz´niej. Działaja˛c w ten sposób
spotkanie oddziałów maszeruja˛cych z odległos´ci 1 000 li odbe˛dzie sie˛
w tym samym czasie. Przypomina to schodzenie si˛e ludzi na jarmark.
42 ROZDZIAŁ VI. SIŁA I SŁABO´S
´C
Chocia˙z rozpoznałem oddziały pa´nstwa Yüeh jako liczne, jaki po˙ zytek
mo˙ ze by´c z ich doskonało´sci wobec kl˛eski? W ten sposób ukazałem
drog˛e do zwyci˛estwa. Chocia˙z wróg jest liczny, mog˛e zapobiec jego gotowos
´ci do ataku. Dlatego uprzedzaja˛c plany wroga, dobieram te˛ strategie˛,
która b˛edzie skuteczna. Zmuszam go do wykonania pierwszego ruchu
i w ten sposób rozpoznaj˛e zasad˛e jego działania. Staram si˛e kierowa´c jego
działaniem i zmusi´c go do wydania bitwy w okre´slonym miejscu.Wypróbuj
wroga i przekonaj sie˛ o jego mocnych i słabych punktach. Najwyz˙ sza˛
sztuka˛ jest nie ujawniac´ ani jednego ruchu własnych oddziałów. Wtedy
ani szpiedzy, ani me˛drcy nie moga˛ doradzic´ wrogowi włas´ciwego planu
działania. W zale ˙zno´sci od wielko´sci mojej armii układam plan zwyci˛estwa,
chocia ˙z przewaga liczebna nie mo˙ ze go zapewni´c. Chocia˙z wszyscy
moga˛ dostrzec zewne˛trzne okolicznos´ci, nikt oprócz mnie nie powinien
rozumiec´ sposobu, w jaki zwycie˛z˙ am. Dlatego po osia˛gnie˛ciu zwycie˛stwa
nie powtarzam tej samej taktyki, lecz w nast˛epnej walce odpowiadam na
zaistniałe okoliczno´sci.
Armia moz˙ e byc´ porównana do płyna˛cej rzeki, bo tak jak rzeka omija
wyniosłos´ci i spływa w doliny, armia unika konfrontacji z siła˛ i uderza
tam, gdzie napotyka słaby opór. Tak jak woda, która przybiera form˛e podłoz
˙ a, na którym sie˛ rozlewa, armia działa zgodnie z sytuacja˛wytworzona˛
przez wroga. Tak jak woda nie posiada swojej formy, sytuacja wojenna nie
posiada ustalonych prawideł. Dlatego ten mo˙ ze by´c uwa˙zany za geniusza
kto potrafi osia˛gac´ zwycie˛stwo, przystosowuja˛c swoja˛ taktyke˛ do okoliczno
´sci, które stwarza wróg. Po´sród pi˛eciu elementów natury, ˙zaden stan
nie dominuje, po´sród czterech pór roku, ˙zadna nie jest ostatnia, po´sród
dni niektóre sa˛długie, a niektóre krótkie, ksie˛z˙yc to przybiera, to znów go
ubywa.
VII
SZTUKA OSIA˛GANIA PRZEWAGI
Kiedy armia jest gotowa, generał otrzymuje od suwerena nakaz obj˛ecia
dowództwa. Generał mobilizuje ludzi i uzbraja oddziały. Doprowadza
do uporza˛dkowania armii w harmonijna˛ całos´c´ i wyznaczamiejsce
obozu.
LI CH’ÜAN: Posiadaja˛c mandat dowodzenia, spełnia w s´wia˛tyni
obrz˛ed na rzecz zwyci˛estwa, jak równie˙z pełen czci rozwa˙za mo˙zliwo
´s´c kl˛eski, je´sli jest przeznaczona przez Niebo.
Sztuka prowadzenia armii jest bardzo trudna. Trudno´s´c polega na tym,
z˙ e kre˛ta˛droge˛ nalez˙y uczynic´ prosta˛, a niepowodzenie obrócic´ w korzys´c´.
Wioda˛c armie˛ kre˛ta˛ droga˛ moz˙na zwodzic´ wroga wabia˛c go w pułapki.
Jes´li dowódca tak poste˛puje, moz˙ e wyprzedzic´ wroga przybywaja˛c
wczes´niej nawyznaczonemiejsce bitwy. Kto potrafi tak uczynic´, poja˛ł strategie
˛ działania wprost i nie wprost, w celu osia˛gnie˛cia przewagi.
T’SAO T’SAO: Zrób wra˙zenie, ˙ze jeste´s mocno oddalony. Mo˙zesz
wyruszy´c pó´zniej ni˙z przeciwnik, je´sli potrafisz dobrze oszacowa´c
odległos´c´ i wyznaczyc´ dogodna˛marszrute˛.
TU MU: Ten, kto chce uzyskac´ przewage˛, wybiera kre˛ta˛ droge˛, ale
czyni ja˛ dogodna˛ i krótka˛. Niedogodnos´ci umie zamienic´ w przewage˛.
Potrafi zmyli´c i ogłupi´c przeciwnika. Sprawia, ˙ze ten si˛e opó´znia
i ocia˛ga, gdy on sam spiesznie wyrusza na miejsce przeznaczenia.
Przewaga, jak i niebezpieczen´ stwo stale towarzysza˛ ruchom wojsk.
T’SAO T’SAO: Ktos´ doskonale wyc´wiczony wycia˛gnie z tego korzys´c´.
Je´sli brak mu praktyki mo˙ze znale´z´c si˛e w niebezpiecze ´ nstwie.
43
44 ROZDZIAŁ VII. SZTUKA OSIA˛GANIA PRZEWAGI
Ten, kto angaz˙uje cała˛ armie˛ w celu uzyskania przewagi nad wrogiem,
moz˙ e jej nie osia˛gna˛c´. Jes´li rozbija obóz pewien swej przewagi, moz˙ e zbyt
szybko wyczerpa´c zapasy.
TU MU: Jes´li ktos´ podróz˙uje z całos´cia˛ zapasów, be˛dzie poruszał sie˛
powoli i moz˙e nie osia˛gna˛c´ przewagi. Z drugiej strony, jes´li pozostawi
zapasy i przys´pieszy marsz, zabieraja˛c tylko lekkie zapasy, istnieje
obawa, ˙ze je straci.
Czasem dzieje si˛e tak, ˙ ze je´sli kto´s pozostawi ci˛e ˙ zkie uzbrojenie i maszeruje
szybko, pokonuja˛c 100 li w połowie normalnego czasu, nie zatrzymuja
˛c sie˛ ani w dzien´ , ani w nocy, moz˙ e utracic´ trzech dowódców. Moga˛
oni zosta´c schwytani przez szybkie oddziały wroga. Dlatego l ˙ zejsze oddziały
powinny wyruszac´ pierwsze, a cie˛z˙ sze i powolniejsze moga˛ poda˛-
z˙ ac´ za nimi, lecz nawet stosuja˛c te˛ zasade˛, tylko 1/10 armii moz˙ e przybyc´
na miejsce bitwy.
TU MU: Normalnie armia pokonuje odległos´c´ 30 li w cia˛gu dnia, co
stanowi jeden etap. Forsownym marszem mo˙ze pokona´c dwa etapy
w cia˛gu jednego dnia. Moz˙na pokonac´ dystans 100 li maszeruja˛c bez
spoczynku dzie ´n i noc. Je´sli marsz jest kontynuowany w ten sposób,
niektóre oddziały moga˛ wpas´c´ w niewole˛. Sun Tzu przestrzega, z˙e
podczas forsownego marszu na miejsce bitwy mo˙ze dotrze´c tylko 1/10
całej liczby armii. Mo˙ze te˙z mie´c na my´sli sytuacj˛e, w której dowódca,
w celu uzyskania przewagi wybiera co dziesia˛tego, odpornego
na trudy z˙ołnierza z całej armii i z taka˛ siła˛ pospiesza naprzód, aby
zaja˛c´ dogodna˛ pozycje˛, reszte˛ armii ukrywaja˛c w niewielkim dystansie
i odwodzie. Zatem z dziesie˛ciu tysie˛cy z˙ołnierzy, jedynie tysia˛c
moz˙e stana˛c´ u celu. Odwody powinny doła˛czac´ stopniowo: niektóre
pó´znym ranem, niektóre dopiero po południu, tak, aby nikt nie pozostał
w tyle i doła˛czył do tych, którzy go wyprzedzili. Taki pos´pieszny
marsz musi by´c bezszelestny. W celu uzyskania przewagi powinien
mie´c na celu zaj˛ecie punktu wa˙znego strategicznie. Wtedy nawet
tysia˛c wojowników be˛dzie w stanie go obronic´ w czasie, kiedy pozostałe
oddziały be˛da˛ do nich doła˛czac´.
W forsownym marszu na dystans 50 li moz˙ e zgina˛c´ dowódca cie˛z˙kich
wozów, mo˙ ze si˛e te ˙z zdarzy´c, ˙ ze przetrwa tylko połowa armii. W marszu
na odległo´s´c trzydziestu li, w trudnej sytuacji mo˙zna utraci´c 1/3 armii.
Oznacza to, ˙ ze armia która pozostawiła ci˛e ˙ zki sprz˛et, mo˙ ze te ˙z utraci´c zapasy
˙zywno´sci.
45
LI CH’ÜAN: Zapory z z˙elaznych s´cian nie sa˛ tak waz˙ne jak ziarno
i zapasy po˙zywienia.
Ci, którzy nie znaja˛ warunków górskich i lasów, niebezpiecznych
przełe˛czy, podmokłych ła˛k i bagien – nie powinni zajmowac´ sie˛ prowadzeniem
wojsk. Ci, którzy nie uz˙ywaja˛ miejscowych przewodników, nie
be˛da˛w stanie uzyskac´ korzystnej pozycji w nieznanym terenie.
TU MU: Ksi˛ega „Kuan Tzu” powiada: „Dowódca musi przede wszystkim
zapoznac´ sie˛ z mapa˛ terenu, z której dowie sie˛ o niebezpiecznych
miejscach dla prowadzenia wozów bojowych i transportowych,
gdzie znajduje sie˛ bród na rzece, wa˛wozy strategiczne, waz˙niejsze
rzeki, umiejscowienie wzgórz i pagórków, rozpadlin, lasów, bagien
porosłych trzcina˛. Winien równiez˙ poznac´ odległos´ci dróg, rozmiary
miast i miejscowos´ci, miasta przygraniczne, a takz˙e, gdzie znajduja˛
sie˛ owocuja˛ce sady.Wszystko to musi byc´ poznane, jak równiez˙ aktualnie
powstaja˛ce i zanikaja˛ce przeszkody w terenie.Wszystkie te fakty
generał powinien zachowa´c w pami˛eci, tylko wtedy nie utraci przewagi
w terenie”.
Li Ching powiedział: „Powinni´smy wybra´c najodwa˙zniejszych oficerów
oraz tych o najwy˙zszej inteligencji i rozwadze, u˙zy´c miejscowych
przewodników. Nale˙zy w tajemnicy przekroczy´c góry i bezszelestnie
przemierzyc´ lasy, zacieraja˛c za soba˛ s´lady. Czasem uz˙ywamy tresowanych
zwierza˛t, aby nas´ladowały ruchy wojsk lub wypuszczamy
tresowane ptaki z przytwierdzonymi naszymi kapeluszami, podczas
gdy sami pozostajemy w doskonałym ukryciu. Nast˛epnie uwa˙znie
nasłuchujemy odległych dz´wie˛ków, wyte˛z˙amy wzrok, aby przenikna˛c´
przestrze ´ n.Wyostrzamy zmysły, aby w por˛e uprzedzi´c niebezpiecze ´nstwo.
Obserwujemy ruch powietrza i ´slady na dnie potoków, aby przekona
´c si˛e, czy wróg nie przeprawiał si˛e w tym miejscu. ´ Sledzimy
ruchy wierzchołków młodych drzew, które mogłyby wskaza´c przybycie
wroga.”
HO YEN-HSI: Po zapoznaniu sie˛ z instrukcjami dotycza˛cymi przeprowadzania
armii, zagł˛ebiamy si˛e w nieprzyjazny kraj. Nasza kultura
nie miała tu dost˛epu, a porozumienie jest niemo˙zliwe. Nara-
˙zeni na wpadni˛ecie w pułapk˛e, czy˙z to wszystko nie jest trudne?
Jes´li przybe˛de˛ z niewielka˛ armia˛, wróg moz˙e rozbic´ ja˛w sposób zdradziecki.
Sytuacja atakuja˛cego i bronia˛cego sie˛ jest skrajnie odmienna.
Tym bardziej, gdy wróg koncentruje si˛e na obronie i u˙zywa wielu
myla˛cych wybiegów. Jes´li nie mamy dobrego planu, gubimy sie˛
46 ROZDZIAŁ VII. SZTUKA OSIA˛GANIA PRZEWAGI
w domysłach. Odwa˙zne rzucenie si˛e naprzód na spotkanie niebezpiecze
´nstwa mo˙ze spowodowa´c kl˛esk˛e lub wpadni˛ecie w zasadzk˛e. Maszeruja
˛c „na os´lep” naraz˙amy sie˛ na niespodziewana˛ potyczke˛. Gdy
zatrzymamy sie˛ na noc, niepokoja˛ nas fałszywe alarmy, jes´li pospieszamy
nieprzygotowani, nara˙zamy si˛e na pułapki. Przypomina to
prowadzenie armii pszczół i tygrysów w krainie ´smierci. Jak mo˙zemy
poradzic´ sobie z umocnieniami sporza˛dzonymi przez buntowników
lub wykurzy´c ich z kryjówek? Dlatego te˙z, w kraju wroga: góry, rzeki,
wzniesienia, pagórki i doliny traktujemy jak punkty strategiczne,
z których mo˙zemy si˛e broni´c, za´s lasy, zaro´sla, krzaki i wyniosłe trawy
moga˛ posłuz˙yc´ nam za kryjówke˛. Odległe drogi i s´ciez˙ki, rozmiary
miast i miejscowo´sci, odległo´sci z wioski do wioski, rozpadliny czy
usta˛pienia terenu, głe˛bokos´c´ rowów nawadniaja˛cych, połoz˙enie
spichlerzy, rozmiar armii przeciwnika, rodzaj jego uzbrojenia –
wszystko to musi by´c w pełni poznane. Wtedy dopiero mo˙zemy opanowa
´c wroga i wzgl˛ednie łatwo go pochwyci´c.
Wojna jest sztuka˛wprowadzania wroga w bła˛d. Poruszaj sie˛ naprzód,
a jes´li masz przewage˛, wykorzystuj szanse˛ zawarta˛ w danej sytuacji, odpowiednio
rozpraszaja˛c i koncentruja˛c swoje siły. Uderzaja˛c, ba˛dz´ szybki
jak wiatr, a w powolnym marszu statyczny niby wielki las. Robia˛c wypad
i penetruja˛c teren ba˛dz´ szybki jak ogien´ , gdy sie˛ zatrzymasz ba˛dz´ nieruchomy
jak góra. Ba˛dz´ zmienny jak płyna˛ce chmury, a gdy trzeba szybki jak
błyskawica. Kiedy grabisz kraj wroga, podziel swoje siły, je´sli go podbijesz,
sprawiedliwie rozdziel zyski. Rozwa˙z sytuacj˛e i wtedy dopiero
działaj. Ci, którzy znaja˛ sztuke˛ prawidłowego manewru w celu uzyskania
przewagi, zostana˛ zwycie˛zcami.
„Ksie˛ga Zarza˛dzania Armia˛” powiada: „Jes´li głos niknie w bitewnym
zgiełku, uz˙ywane sa˛ gongi i be˛bny. Jes´li oddziały w bitwie nie moga˛ dokładnie
sie˛ rozpoznac´, uz˙ywane sa˛ proporce i flagi”. Gongi i be˛bny, proporce
i flagi sa˛ przeznaczone do oznaczenia oddziałów. Jes´li oddziały
moga˛ sie˛ w ten sposób porozumiewac´, to odwaz˙ni wojownicy nie be˛da˛
wysuwa´c si˛e zanadto naprzód, ani te ˙z tchórzliwi pozostawa´c w tyle.
Zwia˛zane to jest ze sztuka˛ prowadzenia ataku.
TU MU: „Prawo Wojenne” ustanawia: „Ci, którzy chca˛ wyprzedzic
´ szyki oraz ci, którzy chca˛ zrejterowac´, be˛da˛ s´cie˛ci”. Kiedy generał
Wu Ch’i walczył przeciwko pa´nstwu Ch’ing znalazł si˛e oficer,
który przed bitwa˛nie potrafił pows´cia˛gna˛c´ swego zapału.Wyprzedził
szyki, wpadł w szeregi wroga i galopuja˛c powrócił z dwoma głowami
u siodła. Wu Ch’i rozkazał go s´cia˛c´. Komisarz armii bronia˛c oficera
47
zwrócił si˛e tymi słowy do generała: „To jest zdolny oficer, nie powiniene
´s go u´smierca´c”.Wu Ch’i odparł: „Nie zaprzeczam jego zdolno-
´sciom, lecz jest on nieposłuszny”. Egzekucja została wykonana.
Aby oznaczy´c skrzydła i utrzyma´c komunikacj˛e ze swymi oddziałami
noca˛, walcza˛ce strony uz˙ywaja˛ wielu tra˛b i be˛bnów, a za dnia flag i proporców.
TU MU: Tak, jak wie˛ksze formacje zawieraja˛ w sobie mniejsze, tak
wie˛ksze obozy zawieraja˛szereg mniejszych. Oddział wozów, cie˛z˙kiego
sprze˛tu, prawe i lewe skrzydło armii maja˛ swoje obozy. Sa˛ one uformowane
w okra˛g, podzielony na kwatery, w centrum tego kre˛gu znajduje
sie˛ namiot głównodowodza˛cego. Wszystkie podobozy stykaja˛ sie˛
w pobliz˙u centrum okre˛gu, tak, z˙e cały obóz noca˛ przypomina
gwiezdna˛ konstelacje˛ Pi Lei (Alfa Centaura). Dystans pomie˛dzy
dwoma podobozami nie wi˛ekszy ni˙z sto pr˛etów, a nie mniejszy ni˙z
pi˛etna´scie pr˛etów. Utworzone pomi˛edzy nimi drogi i przej´scia, umo˙zliwiaja
˛ przemarsz oddziałów. Umocnienia obozu ła˛cza˛ sie˛ ze soba˛ poprzecznymi
belkami, tak ˙ze ka˙zde z nich broni cz˛e´sciowo dost˛epu do
sa˛siedniego. Na przecie˛ciu wszystkich dróg w obozie, wzniesiony jest
niewielki fort, na szczycie którego noca˛ płonie ogien´ . Wewna˛trz tego
ziemnego fortu wydra˛z˙one sa˛ tunele, którymi przedostaja˛ sie˛ straz˙-
nicy. Po zapadni˛eciu zmroku, kiedy stra˙znik słyszy głosy b˛ebnów dochodza
˛ce z czterech stron obozu, zapala ogien´ na z˙elaznym ruszcie,
na szczycie fortu. Dzi˛eki temu, je´sli wróg zaatakuje w nocy, mo˙ze by´c
zauwaz˙ony. U wszystkich bram obozu znajduja˛ sie˛ latarnie tak, z˙e
wróg nie wie, czy lepiej zaatakowa´c ze wschodu, z zachodu, z północy
czy południa. Je´sli stra˙z dostrze˙ze wroga, daje sygnał b˛ebnem
dobrze słyszalnym w centrum obozu (w miejscu dowodzenia), a tak˙ze
we wszystkich podobozach. Kaz˙da cze˛s´c´ obozu ma obowia˛zek odpowiedziec
´ na ten sygnał. Noca˛wszystkie latarnie mocno s´wieca˛, tak, z˙e
jest tu jasno jak w dzien´ . Wieczorem, kiedy dowódcy straz˙y zamkna˛
wszystkie bramy, pilnie wypatruja˛, czy nie nadcia˛ga nieprzyjaciel.
Ka˙zda brama jest na noc mocno zaparta skrzy˙zowanymi belkami.
Nasza˛ jedyna˛ obawa˛ jest uderzenie wroga w nocy, jes´li jednak zaatakuje
– mo˙ze by´c pewien, ˙ze b˛edzie odparty.
Jest mo˙ zliwe, ˙ ze armia straci ducha, a jej dowódca odwag˛e.
HO YEN-HSI: Wu Ch’i powiedział: „Odpowiedzialno´s´c za powodzenie
miliona ludzi na wojnie zale˙zy od jednostki. Dowódca mo˙ze
w nich wyzwoli´c ducha zwyci˛estwa”.
48 ROZDZIAŁ VII. SZTUKA OSIA˛GANIA PRZEWAGI
MEI YAO-CH’EN: Je´sli armia straci morale, mo˙ze równie˙z upa´s´c
duch dowódcy.
CHANG YÜ: To serce okres´la mistrzostwo dowódcy. Porza˛dek i pomieszanie,
odwaga i tchórzostwo sa˛ to przymioty serca. Dlatego ktos´
biegły w pokonywaniu wroga doprowadza go do pasji, tym osłabia go
i dopiero wtedy uderza. Próbuje go rozw´scieczy´c, zmyli´c, doprowadzi
´c do l˛eku. W ten sposób osłabia serce przeciwnika i jego zdolno´s´c
planowania.
Wczes´nie rano duch jest rzes´ki, w cia˛gu dnia traci wigor, a wieczorem
mys´li powracaja˛do swojej siedziby. Dlatego biegli w wojennym rzemios´le
unikaja˛ zetknie˛cia z wrogiem, kiedy ten jest pełen wigoru, atakuja˛wtedy,
kiedy jest wyczerpany, a z˙ołnierze układaja˛ sie˛ do snu. Jest to kontrola
warunków wewn˛etrznych.
Zachowuja˛c ład i spokój swegowojska czekaja˛na nieporza˛dek i bezład
w´sród oddziałów wroga. Jest to kontrola warunków zewn˛etrznych.
TU MU: W ciszy i spokoju nie potrzeba obawiac´ sie˛ nadchodza˛cych
wypadków.
HO YEN-HSI: Dla pojedynczego generała, który z finezja˛ musi panowac
´ nad milionowa˛ armia˛ ustawiona˛ naprzeciw wroga o sile stu
tysi˛ecy tygrysów, niezb˛edna jest wiedza o posuwaniu si˛e naprzód
i wycofywaniu. W obliczu nie kon´ cza˛cych sie˛ zmian musi byc´ ma˛dry
i elastyczny. Powinien rozwa˙zy´c w swym umy´sle wszelkie mo˙zliwos
´ci. Jes´li jest stałego serca, a jego rozsa˛dek nie jest zma˛cony, to
zmienne okolicznos´ci nie pozbawia˛ go równowagi. Jak mógłby
sprostac´ nagłym sytuacjom, znajduja˛c sie˛ w pomieszaniu? Kiedy nasta
˛pia˛ zaskakuja˛ce, niebezpieczne okolicznos´ci, na pewno be˛dzie tego
s´wiadomy. Czy byłby zdolny panowac´ nad niezliczona˛liczba˛sytuacji,
be˛da˛c pomieszanym?”
Zbliz˙ aja˛c sie˛ do miejsca bitwy oczekuje˛ wypocze˛ty nadejs´cia wroga.
Z dobrze nakarmionymi z˙ołnierzami, licza˛c na zme˛czenie i wygłodzenie
wroga. Jest to kontrola warunków fizycznych.
Biegli w rzemios´le wojennym unikaja˛ konfrontacji z wrogiem nacieraja
˛cym z dobrze przygotowanymi oddziałami, jak równiez˙ z tymi, którzy
uderzaja˛zwielkimimpetem. Jest to kontrola czynnikówzmieniaja˛cych sie˛
okolicznos´ci. Dlatego sztuka˛dobrze wyposaz˙onych oddziałów jest unikanie
starcia z wrogiem zajmuja˛cym tereny wzniesione i pagórki.
49
Kiedy wróg jest gotów do uderzenia z góry w dolin˛e, nie przeciwstawiaj
si˛e. Nie atakuj jego wyborowych oddziałów. Omijaj zastawione pułapki
i sieci.
MEI YAO-CH’EN: Ryba, która wpadła w sie´c jest schwytana;
oddział, który wpadnie w pułapk˛e jest pokonany.
CHANG YÜ: „Ksi˛ega Trzech Strategii” powiada: „W rozpi˛etej sieci
z pewnos´cia˛ znajdzie sie˛ choc´ jedna ryba”.
Nie pozwól osłabionemu wrogowi wróci´c na swoje tereny. Otoczonemu
odetnij drog˛e ucieczki.
TU MU: Uka˙z wrogowi drog˛e ucieczki, stworzy to w jego umy´sle
wizj˛e unikni˛ecia ´smierci, a wtedy uderz w tym wła´snie miejscu.
HO YEN-HSI: Kiedy generał T’sao T’sao okra˛z˙ył Hu Kuan’a, ten
wydał taki rozkaz: „Jes´li miasto upadnie, jego obron´ cy maja˛ byc´ spaleni
z˙ywcem”. Całe miesia˛ce oble˛z˙enia nie doprowadziły do poddania
miasta. T’sao Jen powiedział: „Kiedy miasto jest otoczone, sprawa˛
najwaz˙niejsza˛ jest dowies´c´, z˙e istnieje moz˙liwos´c´ przetrwania. Teraz
panie, jak zapowiedziałe´s, ka˙zdy z obro´nców musi walczy´c do upadłego,
chronia˛c własne z˙ycie. Mury miasta sa˛ mocne i posiada ono
50 ROZDZIAŁ VII. SZTUKA OSIA˛GANIA PRZEWAGI
niezb˛edny zapas po˙zywienia. Je´sli zaatakujemy je otwarcie, stracimy
wielu ˙zołnierzy i oficerów. Je´sli pozostaniemy tu w obl˛e˙zeniu, mo˙ze
to zaja˛c´ zbyt wiele czasu. Rozbic´ sie˛ obozem pod murami miasta lub
uderzy´c na obro´nców gotowych walczy´c a˙z do ´smierci nie jest dobrym
planem”. T’sao T’sao posłuchał tej rady i odsta˛pił od oble˛z˙enia.
Nie naciskaj na wroga w jego ulu.
TU YU: Ksia˛z˙e˛ Fu Ch’ai powiedział: „Dzikie pszczoły napadnie˛te
w ulu walcza˛ desperacko. Tym bardziej odnosi sie˛ to do ludzi. Jes´li
sa˛ przekonani, z˙e nie ma innego wyjs´cia, be˛da˛ zaz˙arcie walczyc´ az˙ do
´smierci”.
Podczas panowania cesarza Hsüan z dynastii Han, Chao Ch’ung-
-kuo miał za zadanie stłumi´c powstanie plemienia Ch’iang. Ludzie
Ch’iang dostrzegli jego wielka˛armie˛, porzucili cie˛z˙ki ekwipunek i wycofali
sie˛ w zakole Z˙ ółtej Rzeki. Droga do nich prowadziła głe˛bokim
wa˛wozem, dlatego Ch’ung-kuo nie mógł zaatakowac´ ich otwarcie.
Ktos´ zauwaz˙ył: „Choc´ mamy wielka˛ odwage˛, posuwamy sie˛ bardzo
powoli”. Ch’ung-kuo odpowiedział: „Oni sa˛ zdesperowani, nie moge˛
ich naciskac´. Jes´li bym to uczynił, pognaja˛ na nas na os´lep, nie licza˛c
sie˛ z przewaga˛. Jes´li ich przycisne˛, rzuca˛ sie˛ na nas jak tygrysy, walcza
˛c az˙ do s´mierci”. Wszyscy dowódcy przytakne˛li: „To racja!”
Został tu omówiony sposób prowadzenia oddziałów.
VIII
DZIEWI ˛ E´C ZMIENNYCH WARUNKÓW
Ogólnie biora˛c sposób powołania oddziałów jest taki, z˙ e dowódca
uzyskuje nakaz od panuja˛cego, aby zwołac´ zacia˛g oraz uzbroic´ armie˛.
1. Nie powiniene´s rozbija´c obozu na terenie nisko poło ˙zonym.
2. Na terenie pocie˛tym drogami, poła˛cz sie˛ ze sprzymierzen´ cami.
3. Nie zatrzymuj si˛e na terenie otwartym.
4. Wterenie zamknie˛tym konieczne sa˛ zapasy z˙ywnos´ci.
5. Bitw˛e wydaj na pustkowiu.
6. Istnieja˛ drogi nie nadaja˛ce sie˛ do przemarszu.
7. Istnieja˛ oddziały, których nie nalez˙y zaczepiac´.
8. Sa˛miasta, których nie powinno sie˛ oblegac´.
9. Istnieja˛ tereny, których nalez˙y unikac´.
WANG HSI: Doborowe oddziały, moim zdaniem, moga˛ posłuz˙yc´ za
przyn˛et˛e na wroga. Nie powinno si˛e atakowa´c wroga ustawionego
w idealnym szyku.
TU MU: Prawdopodobnie odnosi si˛e to do wroga ustawionego w dogodnej
pozycji strategicznej lub ukrytego za szczelnymi murami,
który ma za soba˛ spichrze pełne ziarna i zapasów, a którego zadaniem
jest zniszczenie naszej armii. Je´sli mog˛e zaatakowa´c miasto i zdoby´c
je, wtedy nie jestem w stanie szybko porusza´c si˛e dalej (na terenie
wroga, jak to było zaznaczone wy˙zej). Poza tym, je´sli nie zdob˛ed˛e
miasta pierwszym szturmem, mo˙ze to znacznie osłabi´c sił˛e mojej
armii.
51
52 ROZDZIAŁ VIII. DZIEWI ˛ E´C ZMIENNYCH WARUNKÓW
Sa˛ przypadki, w których bezpos´rednie rozkazy władcy nie musza˛ byc´
uwzgl˛edniane.
T’SAO T’SAO:Wyposa˙zony w immunitet władcy generał zasadniczo
nie powinien by´c ograniczony przez jego rozkazy.
TU MU:Wei Liao Tzu mawiał: „Zbrojenie si˛e jest złowró˙zbne.Walka
przeciwstawia si˛e szlachetno´sci. Generał jest Ministrem ´ Smierci,
który nie jest odpowiedzialny przed Niebem, a tym bardziej Ziemia˛,
przed wrogiem na jego terenie, a co dopiero przed swoim władca˛”.
CHANG YÜ: Król Fu Ch’ai powiedział: „Jes´li widzisz klarowna˛ sytuacj
˛e, działaj. Nie czekaj na rozkazy!”.
Dlatego generał, który jest biegły w rozpoznawaniu Dziewi˛eciu
ZmiennychWarunków Terenu, wie jak poprowadzi´c swoje oddziały.
CHIA LIN: Generał musi polega´c na swojej zdolno´sci oceny sytuacji,
na swoim rozsa˛dku, nie moz˙e byc´ sterowany przez rutyne˛ w zmieniaja
˛cych sie˛ warunkach.
Generał, który nie rozumie nast˛epstw Dziewi˛eciu Zmiennych Warunków,
nie b˛edzie w stanie wykorzysta´c do swoich celów nawet tego terenu,
który wcze´sniej poznał.
CHIA LIN: Zwycie˛z˙aja˛c przeciwnos´ci, dowódca otrzymuje nagrode˛.
53
Działa ´n wojennych nie powinien prowadzi´c kto´s, kto nie rozumie taktyki
odnosza˛cej sie˛ do Dziewie˛ciu Zmiennych Warunków, nie be˛dzie tez˙
w stanie efektywnie u˙zy´c swoich oddziałów, nawet je´sli teoretycznie
poznał zagadnienie „Pi˛eciu Zmiennych Posuni˛e´c”.
CHIA LIN: „Pi˛e´c Zmiennych Posuni˛e´c” to:
1) droga: chociaz˙ moz˙na wybrac´ najkrótsza˛ to moz˙e sie˛ ona okazac´
bezu˙zyteczna, je´sli jest niebezpieczna lub pełna pułapek;
2) armia: która˛ moz˙na by zaatakowac´, lecz z powodu determinacji
z˙ołnierzy znajduja˛cych sie˛ bez wyjs´cia, którzy be˛da˛ walczyc´ do upadłego,
nie powinna by´c zaatakowana;
3) miasto: które cho´c le˙zy w izolacji od innych miast wroga i mogło by
by´c zdobyte, gdyby nie dobrze zorganizowana obrona i aprowizacja,
gdzie dowódca˛ obrony jest ma˛dry generał, a jego doradcy sa˛ lojalni;
tego miasta lepiej nie zdobywa´c;
4) teren: chocia˙z mo˙ze by´c dogodny, nie b˛edzie podbijany, poniewa˙z
generał zdaje sobie spraw˛e, ˙ze po zdobyciu mo˙ze by´c trudny do obrony
lub zaje˛cie go opóz´ni ruchy armii, co moz˙e ja˛ narazic´ na kontratak
i brak korzy´sci z zaj˛etej pozycji;
5) rozkazy panuja˛cego: chociaz˙ powinno sie˛ je przestrzegac´, moga˛
byc´ zignorowane, jes´li generał jest s´wiadomy tego, z˙e naraz˙aja˛ one na
niebezpiecze ´nstwo armi˛e, która jest w polu. Zale˙znie od okoliczno´sci
i czasu warunki te musza˛ byc´ brane pod uwage˛, lecz nie powinny byc´
stosowane pochopnie.
Z tego powoduma˛dry generał w swoich rozwaz˙ aniachmusi uwzgle˛dnic
´ czynniki sprzyjaja˛ce i niesprzyjaja˛ce.
T’SAO T’SAO: Przewiduje on niebezpiecze ´nstwa ukryte w pozornych
korzy´sciach, dostrzega równie˙z korzy´sci ukryte w sytuacjach
niebezpiecznych.
Biora˛c pod uwage˛ dominuja˛ce czynniki, układa realny plan; gdyby
polegał na czynnikach niezbyt wa˙ znych, napotkałby na trudno´sci w przeprowadzeniu
swego planu.
TU MU: Je´sli chc˛e uzyska´c przewag˛e nad przeciwnikiem, musz˛e by´c
´swiadomy nie tylko sposobu w jaki on uderza, ale tak˙ze jakim kosztem
mo˙ze to si˛e odby´c.
54 ROZDZIAŁ VIII. DZIEWI ˛ E´C ZMIENNYCH WARUNKÓW
HO YEN-HSI: Korzys´c´ i brak korzys´ci sa˛ w naturalny sposób
wymienne. Dlatego człowiek o´swiecony gł˛eboko rozwa˙za ka˙zdy ruch.
Ten, kto stara si˛e zastraszy´c wroga, najpierw zarzuca mu niesprawne
działanie.
CHIA LIN: Zamiary i plany zaszkodzenia wrogowi nie sprowadzaja˛
sie˛ do jednej metody. Czasem przecia˛ga sie˛ na swoja˛ strone˛ ludzi
ma˛drych i szlachetnych, z otoczenia wrogiego władcy, aby pozbawi
´c go doradców. Czasem wysyła si˛e ludzi zdradzieckich i niebezpiecznych
w celu rozbicia jego administracji. Wysyła si˛e te˙z fałszywe
informacje, aby odsuna˛c´ ministrów od wrogiego suwerena.Moz˙na tez˙
wysłac´ biegłych rzemies´lników, aby oferuja˛c swoje wyroby, doprowadzili
do zubo˙zenia jego ludu. Mo˙zna sprezentowa´c wrogowi zdolnych
muzyków i tancerzy, aby zmienili jego upodobania. Mo˙zna te˙z wysła´c
wrogiemu władcy pie˛kna˛ kobiete˛, aby go omamiła.
Ma˛dry generał osłabia wroga utrzymuja˛c go wcia˛z˙ w wojennym pogotowiu.
W odpowiednim czasie prowokuje go do wymarszu, ukazuja˛c mu
złudne korzy´sci, a sam czeka dobrze przygotowany. Wojenna Doktryna
radzi nie prowokowa´c wroga, kiedy ten nie atakuje, ale polega´c raczej na
swojej gotowo´sci obrony, nie skupia´c si˛e na przewidywaniu jego ataku,
tylko uczyni´c siebie niezwyci˛e ˙zonym.
HO YEN-HSI: „Ksi˛ega Strategii Wu” powiada: „Kiedy na ´swiecie
panuje pokój, ludzie honoru pozostawiaja˛miecze u swego boku”.
Istnieje pie˛c´ cech charakteru dowódcy, które moga˛ byc´ niebezpieczne:
1. Je´sli jest zuchwały, mo˙ ze by´c zabity.
TU MU: Głupi, lecz odwa˙zny generał to prawdziwa kl˛eska. Wu
Ch’i powiedział: „Kiedy ludzie rozmawiaja˛ o dowódcy, przede
wszystkimmówia˛o jego odwadze, jednak jakby na to nie spojrzec´,
odwaga jest tylko jedna˛ z cech generała. Generał pełen brawury
moz˙e wprowadzic´ armie˛ w niebezpieczna˛sytuacje˛ bezmoz˙liwos´ci
odwrotu”.
2. Je´sli jest tchórzliwy, b˛edzie schwytany.
HO YEN-HSI: Ssu-ma Fa powiada: „Ten, kto ma szacunek dla
innych, tego ominie niezdecydowanie i wahanie si˛e. Niezdecydowanie
u generała jest wielka˛ kle˛ska˛”.
55
3. Je´sli jest porywczy, łatwo go zwie´s´c.
TU YU: Człowieka impulsywnego łatwo rozw´scieczy´c i nawet
doprowadzi´c do ´smierci. Kto´s, kto łatwo wpada w zło´s´c jest grubia
´ nski, zapalczywy i gwałtowny. Nie u´swiadamia sobie konsekwencji
swoich działa ´ n.
WANG HSI: Podstawowa˛ cecha˛charakteru dowódcy jest stałos´c´.
4. Je´sli jego poczucie honoru jest zbyt subtelne, mo˙zna go łatwo obrazi´c.
MEI YAO-CH’EN: Ktos´, kto czuje, z˙e musi walczyc´ o swoja˛
reputacj˛e, z niczym si˛e nie liczy.
5. Jes´li jest zanadto współczuja˛cy, moz˙na go dre˛czyc´.
TU MU: Ktos´, kto jest humanitarny i współczuja˛cy oraz obawia
si˛e zmian, nie jest w stanie odpowiednio wykorzysta´c swego poło
˙zenia. Nie b˛edzie zdolny równie˙z do odwrócenia złej sytuacji,
bez odrzucenia korzy´sci, które ma aktualnie w r˛eku.
Oto zostało tu wymienionych pi˛e´c niekorzystnych cech charakteru dowódcy,
które moga˛ stac´ sie˛ przyczyna˛ kle˛ski w operacjach militarnych.
Nieuniknionym rezultatem tych przypadków jest rozpad armii i ´smier´c
generała, dlatego powinny by´c one gł˛eboko rozwa˙ zone.

IX
RUCHY WOJSK
Zajmuja˛c pozycje˛ i oczekuja˛c wroga, po przekroczeniu gór zasadniczo
nale ˙zy pozosta´c blisko traktów. Rozbij obóz na wzniesieniu, ustawiaja
˛c sie˛ frontem do południa. Wydaj bitwe˛ na przełe˛czy, a nie na wzniesieniu.
Tym bardziej, jes´li zaja˛łes´ pozycje˛ w górach.
Po przekroczeniu rzeki zachowaj od niej pewien dystans. Je´sli posuwaja
˛cy sie˛ naprzód wróg tez˙ przekroczył rzeke˛, nie atakuj go od razu na jej
brzegu. Korzystne jest uderzenie wtedy, kiedy połowa jego armii b˛edzie
jeszcze zaje˛ta przeprawa˛.
HO YEN-HSI: W okresie od wiosny do jesieni ksia˛z˙e˛ pan´ stwa Sung
przeprawiał sie˛ ze swa˛ armia˛ do krainy Hung, aby pokonac´ armie˛
generała Ch’u. Armia Sung rozwin˛eła szyki zanim wszystkie oddziały
Ch’u zda˛z˙yły przejs´c´ na druga˛ strone˛ rzeki. Minister Wojny
stwierdził: „Wrogów jest wielu, a nas mało. Prosz˛e o pozwolenie
uderzenia, zanim wszyscy przeprawia˛ sie˛ przez wode˛”. Ksia˛z˙e˛ Sung
odparł: „Nie zezwalam”. Kiedy armia Ch’u cała przeprawiła si˛e, lecz
jeszcze nie uformowała szyków, Minister Wojny ponownie poprosił
ksi˛ecia o zezwolenie na atak, a ten ponownie odmówił: „Jeszcze
nie teraz. Kiedy oni osusza˛ sie˛, moz˙emy uderzyc´”. W konsekwencji
armia Sung została pobita. Ksia˛z˙e˛ dostał sie˛ do niewoli, a dowódcy
przednich oddziałów zostali zabici.
Je´sli chcesz wyda´c bitw˛e, nie walcz z przeciwnikiem blisko wody.
Zajmij pozycje˛ na wzniesieniu, ustawiaja˛c sie˛ frontem do słon´ ca. Nie ustawiaj
oddziałów zgodnie z pra˛dem płyna˛cej rzeki. Odnosi sie˛ to do pozycji
blisko rzeki.
Staraj si˛e szybko przekroczy´c słone rozlewiska, nie pozostawaj w ich
pobli ˙ zu. Je´sli napotkasz tam wroga, zajmij pozycj˛e blisko rozległych kep.